Γεωπολιτική της θρησκείας στη Μέση Ανατολή - Η πίστη ως δόγμα εξωτερικής πολιτικής Ιράν και Ισραήλ

Η κλασική δυτική αντίληψη για τη γεωπολιτική υπολογίζει στην ανάλυσή της χάρτες, αγωγούς, απόλυτα ποσοτικά στοιχεία και συμμαχίες. Στη Μέση Ανατολή, η κλασική αυτή αντίληψη περνάει σε δεύτερο ρόλο. Κι αυτό γιατί δεν μπορεί να εξηγήσει γιατί το Ιράν πυροδοτεί κάθε του χτύπημα με αναφορά στον ιμάμη Μαχντί, ούτε γιατί το Ισραήλ στήνει όλη του την εθνική αφήγηση γύρω από την Ιερουσαλήμ και τη βιβλική ιδιοκτησία.

Η σύγκρουση Ιράν–Ισραήλ δεν είναι ένας ακόμη πόλεμος επιρροής. Είναι ένα πεδίο σύγκρουσης θεολογιών με γεωπολιτική απόληξη. Και σε αντίθεση με την αποστειρωμένη προσέγγιση της δυτικής ανάλυσης, οι αντίπαλοι εδώ δεν πολεμούν απλώς για να νικήσουν. Πολεμούν για να δικαιώσουν έναν κοσμολογικό ρόλο.

Ο σιιτικός μεσσιανισμός ως στρατηγική

Από την επανάσταση του 1979 και μετά, το Ιράν δεν έκρυψε ποτέ ότι η εξωτερική του πολιτική είναι προέκταση της θεολογίας του. Η ηγεσία του δεν κυβερνά απλώς, αλλά αντιπροσωπεύει θεσμικά τον απόντα Μεσσία – τον 12ο Ιμάμη Μαχντί, που θα επιστρέψει για να αποκαταστήσει τη «Θεία Δικαιοσύνη».

Η στρατηγική δημιουργίας του σιιτικού τόξου, από την Τεχεράνη στη Βαγδάτη, από τη Δαμασκό στη Βηρυτό και την Ιερουσαλήμ, δεν είναι μόνο περιφερειακή περικύκλωση του Ισραήλ, αλλά πνευματική προετοιμασία για την εμφάνιση του Μαχντί. Η απελευθέρωση της Παλαιστίνης, η στήριξη της Χεζμπολάχ, ακόμη και οι νυχτερινές εκτοξεύσεις drones, όλα διαβάζονται ως τελετουργικά μιας «θεολογικής αποστολής».

Σε αυτό το πλαίσιο, το Ιράν δεν «κάνει πόλεμο». Εκπληρώνει ένα πεπρωμένο.

Ο εβραϊκός πολιτικός σιωνισμός

Απέναντι στο ιρανικό θεοκρατικό αφήγημα, το Ισραήλ δεν εμφανίζεται λιγότερο εμποτισμένο από θεολογικές συντεταγμένες. Αν και θεσμικά κοσμικό, το κράτος του Ισραήλ συγκροτήθηκε πάνω στην ιδέα της επιστροφής των Εβραίων στη γη που σύμφωνα με την Τορά, υποσχέθηκε ο Θεός στους προγόνους του εβραϊκού λαού, στον Αβραάμ, τον Ισαάκ και τον Ιακώβ.

Ο σιωνισμός, ιδιαίτερα στη δεξιά και θρησκευτική εκδοχή του, επανανοηματοδοτεί την Ιστορία ως συνέχεια της Βίβλου, όπου η Σιών, η Ιερουσαλήμ και η εδαφική αποκατάσταση δεν είναι προϊόν διαπραγμάτευσης αλλά δικαίωμα προφητικό. Το σύνθημα «ο λαός του Ισραήλ στη γη του Ισραήλ» δεν είναι απλώς εθνικό. Είναι θεολογικά επιτακτικό.

Μετά το 1967, και ιδίως μετά τον έλεγχο της Παλιάς Πόλης της Ιερουσαλήμ, μια νέα θρησκευτική ευφορία εισήλθε στο πολιτικό σιωνιστικό σώμα. Η ιδέα ότι η εσχατολογική εποχή έχει ήδη ξεκινήσει και ότι η εδραίωση του Ισραήλ σε όλα τα βιβλικά εδάφη είναι μέρος της μεσσιανικής διαδικασίας. Η πολιτική πράξη ταυτίζεται με το προφητικό σχέδιο.

Αυτή η μεταφυσική πρόσδεση της εξωτερικής πολιτικής με την αποκαλυπτική παράδοση έχει οδηγήσει διαδοχικές ισραηλινές κυβερνήσεις να αντιμετωπίζουν κρίσιμα γεωπολιτικά ζητήματα, από την Ιερουσαλήμ ως πρωτεύουσα μέχρι την εδαφική πολιτική στη Δυτική Όχθη, με πνευματική προσήλωση και όχι απλή γεωστρατηγική λογική.

Ιερουσαλήμ: Το ιερό πεδίο

Το σημείο όπου όλα συγκλίνουν είναι η Ιερουσαλήμ. Ούτε η Χάιφα ούτε η Τεχεράνη, ούτε καν η Γάζα. Η Ιερουσαλήμ είναι το σύμβολο, η ρίζα, η υπόσχεση και το λάφυρο. Είναι η εσχατολογική πόλη και για τις δύο θεολογίες, όχι χώρος διαπραγμάτευσης, αλλά χώρος πλήρωσης προφητείας.

Όταν το Ιράν υπόσχεται την «απελευθέρωση» της Ιερουσαλήμ, δεν εννοεί απλώς αποστρατιωτικοποίηση. Εννοεί κάθαρση ιερής βεβήλωσης. Όταν το Ισραήλ μιλά για «αιώνια ενοποίηση», εννοεί θρησκευτική επανόρθωση του ιστορικού τραύματος.

Στη σύγκρουση αυτή καμία κίνηση δεν είναι τελείως «ορθολογική». Όλα περνούν από φίλτρα πίστης και ταυτότητας. Και γι' αυτό, καμία ειρηνευτική διαδικασία δεν μπορεί να πετύχει αν δεν κατανοήσει το θεολογικό υπόστρωμα της γεωπολιτικής.

Γεωπολιτική εμποτισμένη με θεολογία

Από την άλλη βέβαια, δεν πρόκειται για «πόλεμο θρησκειών». Πρόκειται για γεωπολιτική που αντλεί τη νομιμοποίησή της από θρησκευτικά αρχέτυπα. Δεν είναι οι θρησκείες που επιτίθενται. Είναι τα κράτη που, στην απουσία πολιτικής συνείδησης ταυτότητας, καταφεύγουν στη θεολογία τους για να αντλήσουν κίνητρα και επιχειρηματολογία.

Η σύγκρουση στη Μέση Ανατολή αποτελεί διαχρονικά ένα αρχέτυπο του πώς η θρησκεία διαδραματίζει κυρίαρχο ρόλο στην εξέλιξη της Ιστορίας.

Και όσο η Δύση εμμένει στον τεχνικό ρεαλισμό και την αποστειρωμένη διπλωματία, τόσο θα αποτυγχάνει να κατανοήσει γιατί αυτή η σύγκρουση δεν τελειώνει ποτέ.

Διαβάστε επίσης