Τα σπουδαιότερα επιστημονικά επιτεύγματα το 2023 από το «μικροσκόπιο» των... επιστημόνων

Το 2023 ήταν μία χρονιά που είχε λίγο από όλα. Για την επιστήμη σίγουρα ήταν μία ενδιαφέρουσα χρονιά, με αρκετό δράμα, από τη γνώση της ανθρώπινης καταγωγής μας και τις ανακαλύψεις στο φεγγάρι μέχρι την άνθηση της τεχνητής νοημοσύνης και τις τρομαχτικές εξελίξεις στο κλίμα, ο Guardian παραθέτει τις 10 πιο σημαντικές ιστορίες επιστήμης για το 2023, όπως τις επέλεξαν επιστήμονες.

1. Το διαστημικό σκάφος της Ινδίας έφτασε στην «σκοτεινή πλευρά» του φεγγαριού

Ενώ οι δισεκατομμυριούχοι της Δύσης ήταν απασχολημένοι στέλνοντας πυραύλους στο διάστημα που έσπαγαν και καίγονταν, οι επιστήμονες στην Ινδία δούλευαν αθόρυβα σε κάτι που κανένας δεν είχε καταφέρει στο παρελθόν. Το διαστημικό σκάφος Chandrayaan-3 ήταν η πρώτη αποστολή που έφτασε στον νότιο πόλο του φεγγαριού, μία περιοχή ανεξερεύνητη όπου εικάζεται ότι υπάρχουν δεξαμενές παγωμένου νερού. Η επιτυχία του Chandrayaan-3 που εκτοξεύθηκε τον Ιουλίου 2023 έδειξε στον κόσμο ότι όχι μόνο η Ινδία είναι σημαντικός παίκτης στο διάστημα αλλά ότι ένα διαστημικό σκάφος μπορεί να εκτοξευθεί επιτυχώς με 75 εκατ. δολάρια.

Haley Gomez, καθηγήτρια αστροφυσικής στο πανεπιστήμιο του Κάρντιφ

2. Η τεχνητή νοημοσύνη αρχίζει να μοιάζει με... τεχνητή νοημοσύνη

Το 2023, είναι από τις χρονιές εκείνες κατά τις οποίες μπορούμε να πούμε με βεβαιότητα ότι ο κόσμος άλλαξε. Ήταν η χρονιά στην οποία η τεχνητή νοημοσύνη κυριάρχησε. Φυσικά μιλάμε για το ChatGPT και τους «φίλους τους», μεγάλα γλωσσικά μοντέλα. Το ChatGPT το οποίο κυκλοφόρησε στο τέλος του 2022 έγινε viral το 2023, μαγεύοντας τους χρήστες με την ευχέρεια και τις εγκυκλοπαιδικές γνώσεις του. Το ChatGPT έγινε δημοφιλές καθώς αρχικά είναι πολύ προσιτό αλλά και επειδή η αίσθηση της τεχνητής νοημοσύνης είναι όπως μας υποσχέθηκαν. Χρησιμοποιούμε τεχνητή νοημοσύνη εδώ και πολύ καιρό, χωρίς να το καταλαβαίνουμε, αλλά, τελικά, έχουμε κάτι απτό. Το ChatGPT είναι η αρχή για κάτι μεγάλο.

Michael Wooldridge, καθηγητής πληροφορικής στο πανεπιστήμιο της Οξφόρδης

3. Κορίτσια που κάνουν... δύσκολα μαθηματικά

Τον Μάρτιο, δύο έφηβες από τη Νέα Ορλεάνη, η Calcea Johnson και η Ne'Kiya Jackson, παρουσίασαν μια νέα μαθηματική απόδειξη του Πυθαγόρειου θεωρήματος χρησιμοποιώντας τριγωνομετρία σε μια περιφερειακή συνάντηση της Αμερικανικής Μαθηματικής Εταιρείας. Η Τζόνσον και η Τζάκσον δεν είναι οι πρώτες που βρίσκουν απόδειξη για το θεώρημα του Πυθαγόρα. Ωστόσο, η απόδειξη τύπου «χωνάκι» τους χρησιμοποιώντας τον κανόνα ημιτόνου και τις άπειρες γεωμετρικές σειρές έδειξε μεγάλη δημιουργικότητα και μαθηματική ευελιξία. Υπάρχουν περιορισμοί στην προσέγγισή τους – δεν ισχύει όταν για παράδειγμα ∅=π/4 (45 μοίρες). Αλλά αυτό διορθώνεται.

Nira Chamberlain OBE, πρόεδρος της Μαθηματικής Εταιρείας και επισκέπτρια καθηγήτρια στο πανεπιστήμιο του Loughborough

4. Πληροφορίες σχετικά με την προηγούμενη μετανάστευση από την Αφρική

Ο Homo Sapiens εμφανίστηκε στη γη εκεί που τώρα είναι η Αφρική και το μεγαλύτερο μέρος της εξέλιξης του ανθρώπινου είδους συνέβη εκεί τα τελευταία μισό εκατομμύριο χρόνια. Η ανάκτηση DNA από παλιά οστά έγινε τον Οκτώβριο, σε μία μελέτη με επικεφαλής την Sarah Tishkoff στο Πανεπιστήμιο της Πενσυλβάνια, που έδειξε ότι η μικρή ποσότητα γενετικού υλικού του Νεάτερνταλ σε Αφρικανούς σήμερα, είχε εισέλθει στη γεναλογία του Homo Sapiens πριν από 250.000 χρόνια περίπου κάπου στην Ευρασία, επομένως οι άνθρωποι είχαν φύγει από την Αφρική αρκετές φορές και πολύ πιο νωρίς από ότι πιστεύαμε.

Adam Rutherford, συγγραφέας και εισηγητής γενετικής στο University College London

5. Η πιο ζεστή χρονιά που έχει καταγραφεί

Ένας βάτραχος που πέφτει σε καυτό νερό, θα σωθεί. Όταν βράζει σταδιακά, δεν το παρατηρεί μέχρι η θερμοκρασία να φτάσει σε θανατηφόρα επίπεδα. Το 2023 θα είναι η πιο ζεστή χρονιά που έχει καταγραφεί, ένα ρεκόρ που προηγουμένως σημειώθηκε το 2016. Όπως είπε ο βασιλιάς Κάρολος στην Σύνοδο για το Περιβάλλον Cop28, αποκτούμε ανοσία σε αυτά που μας λένε τα ρεκόρ, ενώ οι επιπτώσεις αυξάνονται. Οι πιο ζεστές θάλασσες και η συνολικά πιο ζεστή ατμόσφαιρα συμβάλλουν σε φονικά γεγονότα. Χαρακτηριστικό παράδειγμα στη Λιβύη, όπου περισσότεροι από 10.000 άνθρωποι έχασαν τη ζωή τους εξαιτίας σφοδρών πλημμυρών. Στην Ελλάδα οι φωτιές έκαψαν τεράστιες εκτάσεις, όπως και στον Καναδά.Ο τροπικός κυκλώνας Φρέντι έπληξε κοινότητες στην ανατολική Αφρική, ενώ η ξηρασία και η ζέστη έκαναν ορισμένες περιοχές απλησίαστες.

Υπάρχει λύση; Η Μεγάλη Βρετανία θα απαντούσε ναι, υπάρχει, καθώς τον περασμένο χρόνο παρήγαγε περισσότερη πράσινη ενέργεια από ποτέ, ενώ οι προβλέψεις της ΑΙ άρχισαν να κάνουν αυτό που άνθρωποι με όλες τις προβλέψεις στα χέρια τους δεν μπορούσαν να διαχειριστούν, με αναλύσεις δεδομένων καιρού και κλίματος και φυσικά ο δορυφόρος Swot της NASA έπιασε δουλειά και εντόπισε που βρίσκεται όλο το νερό στη Γη προκειμένου να προλάβει μελλοντικές καταστροφές.

Hannah Cloke OBE, καθηγητής υδρολογίας στο πανεπιστήμιο του Reading

6. Νέα θεραπεία για τη δρεπανοκυτταρική αναιμία και τη β θαλασσαιμία

Τα τελευταία χρόνια έχουν γίνει αρκετές δημοσιεύσεις για τις ανισότητες στην υγειονομική περίθαλψη. Για κάποιους αυτό έχει μειώσει την εμπιστοσύνη στις ιατρικές επιστήμες και υπηρεσίες, όπως και τα προληπτικά μέτρα όπως τα εμβόλια.

Το γεγονός λοιπόν ότι το Ηνωμένο Βασίλειο πρωτοπορεί σε μία βιοτεχνολογική θεραπεία για τη δρεπανοκυτταρική αναιμία και τη β θαλασσαιμία είναι αφορμή για εορτασμό. Αυτές οι εξουθενωτικές και μερικές φορές θανατηφόρες ασθένειες είναι αντίστοιχα πιο πιθανό να πλήξουν τους μαύρους πληθυσμούς και εκείνους με ρίζες στη νότια Μεσόγειο, τη Μέση Ανατολή, τη Νότια Ασία και την Αφρική. Σε παγκόσμια πρώτη, η ρυθμιστική αρχή φαρμάκων του Ηνωμένου Βασιλείου ενέκρινε το εργαλείο επεξεργασίας γονιδιώματος Crispr–Cas9 που ονομάζεται Casgevy, για τη θεραπεία ασθενειών. Η θεραπεία έχει αποδειχθεί ότι ανακουφίζει από εξουθενωτικά επεισόδια πόνου στη δρεπανοκυτταρική αναιμία και αφαιρεί ή μειώνει την ανάγκη για μεταγγίσεις ερυθρών αιμοσφαιρίων στη θαλασσαιμία για τουλάχιστον ένα χρόνο.

Ann Phoenix, καθηγήτρια ψυχοκοινωνικών επιστημών στο UCL Institute of Education

7. Τρώμε τα κέικ μας άφοβα, αφού έχουμε το Wegovy

Ο κόσμος αντιμετωπίζει ένα διατροφικό πρόβλημα. 650 εκατομμύρια ενήλικες είναι παχύσαρκοι, δηλαδή έχουν δείκτη μάζας σώματος πάνω από 30 kg/m2 και καταναλώνουν περισσότερες θερμίδες από όσες μπορεί να κάψει το σώμα τους.

Από την άλλη πλευρά, 735 εκατομμύρια άνθρωποι παγκοσμίως λιμοκτονούν. Ωστόσο, περισσότεροι άνθρωποι πεθαίνουν από παχυσαρκία παρά από υποσιτισμό.

Έτσι, η ανακάλυψη μιας ομάδας φαρμάκων γνωστών ως διεγερτικά του υποδοχέα πεπτιδίου-1 (GLP-1) τύπου γλυκαγόνης είναι πέρα κι από ευπρόσδεκτη. Αυτά τα φάρμακα GLP-1 είχαν αρχικά άδεια για τον έλεγχο του διαβήτη και έκτοτε έχουν λάβει άδεια ως φάρμακα για την απώλεια βάρους.

Το Wegov, δρα μειώνοντας τη γλυκόζη στο αίμα και κάνοντας τους ανθρώπους να αισθάνονται χορτάτοι πιο γρήγορα όταν τρώνε. Σε μια κλινική δοκιμή δύο ετών, με 304 άτομα, τα άτομα που χρησιμοποιούσαν το Wegovy έχασαν το 15% του σωματικού τους βάρους, ενώ τα άτομα ελέγχου έχασαν μόνο το 3%.

Με συναρπαστικό τρόπο, φέτος μάθαμε επίσης, από μια μεγάλη, τριετή μελέτη που αφορούσε ασθενείς με καρδιοπάθεια, ότι το Wegovy μειώνει επίσης τον κίνδυνο εγκεφαλικών, καρδιακών προσβολών και θανάτου από καρδιακές παθήσεις. Μπορεί να φαίνεται ότι μπορούμε τώρα να τρώμε όσο θέλουμε και να κάνουμε μια ένεση για αυτό, αλλά υπάρχουν παρενέργειες στη λήψη του Wegovy, όπως ναυτία, έμετος, πονοκεφάλους, κόπωση και πιθανός κίνδυνος ανάπτυξης ορισμένων καρκίνων του θυρεοειδούς. Επιπλέον, πρέπει ακόμα να βρούμε έναν τρόπο να ταΐσουμε τους πεινασμένους.

Ijeoma F Uchegbu, καθηγήτρια φαρμακευτικής νανοεπιστήμης στο University College London

8. Η δημιουργία ενός υπεραγωγού συναντά αντίσταση

Για δεκαετίες οι επιστήμονες αναζητούν το «ιερό δισκοπότηρο» ενός υπεραγωγού σε θερμοκρασία δωματίου. Ένας υπεραγωγός είναι ένα υλικό, που μεταφέρει ηλεκτρικό ρεύμα χωρίς αντίσταση, όμως η αξιοσημείωτη αυτή ιδιότητα παρατηρείται μόνο σε θερμοκρασία 100 βαθμών Κελσίου κάτω από τη θερμοκρασία δωματίου.

Τον Ιούλιο μία ομάδα από τη Νότια Κορέα παρουσίασε τον πρώτο υπεραγωγό θερμοκρασίας δωματίου με κανονική πίεση, με μία ένωση με βάση τον μόλυβδο, που ονομάζεται LK-99. Μια τέτοια ανακάλυψη θα μπορούσε να επιτρέψει καλώδια ρεύματος χωρίς απώλειες και μικρότερους σαρωτές μαγνητικής τομογραφίας. Μέχρι τα τέλη Αυγούστου, τα κορυφαία εργαστήρια δεν κατάφεραν να επαναλάβουν τα αποτελέσματα των Κορεατών, έτσι μέχρι και σήμερα εικάζεται ότι τα στοιχεία δεν επαρκούν.

Saiful Islam, καθηγητής υλιστικής επιστήμης στο πανεπιστήμιο της Οξφόρδης

9. H μείωση των πτηνών συνδέεται με φυτοφάρμακα και εντομοκτόνα

Το περιβάλλον πέρασε πολλά φέτος. Εκτός από την παγκόσμια υπερθέρμανση, μία μεγάλη περιβαλλοντική καταστροφή είναι σε εξέλιξη και πρόκειται για την ταχεία απώλεια άγριας ζωής. Αν και πιεστική, η κρίση βιοποικιλότητας λαμβάνει έως και οκτώ φορές λιγότερη κάλυψη από την κλιματική κρίση. Τις τελευταίες τέσσερις δεκαετίες ωστόσο, ο αρθμός των πτηνών σε όλη την Ευρώπη έχει μειωθεί κατά 550 εκατομμύρια. Μέχρι στιγμής πιστεύεται ότι οι κύριοι λόγοι ήταν η απώλεια οικοτόπων και η ρύπανση. Ωστόσο, μια ερευνητική ομάδα με επικεφαλής τον Stanislas Rigal ερεύνησε δεδομένα για 170 είδη πουλιών σε 20.000 τοποθεσίες σε 28 χώρες - συμπεριλαμβανομένων των αρχείων που συλλέχθηκαν από επιστήμονες πολίτες - και κατέληξε στο συμπέρασμα ότι ο κύριος δολοφόνος πτηνών είναι η εντατικοποίηση της γεωργίας. Πιο συγκεκριμένα, η αυξημένη χρήση φυτοφαρμάκων και λιπασμάτων, όχι μόνο στερούν την τροφή των πτηνών, αλλά επηρεάζουν άμεσα και την υγεία τους.

Joanna Bagniewska, λέκτορας περιβαλλοντικών επιστημών στο πανεπιστήμιο Brunel

10 Ελπίδα για μοντέλα εμβρύων από βλαστοκύτταρα

Τον περασμένο Ιούνιο υπήρξε μία μεγάλη αναστάτωση για το πώς είναι δυνατόν να ξεκινήσουμε καλλιέργειες πολυδύναμων βλαστοκυττάρων και εξ ολοκλήρου σε μία καλλιέργεια να καταλήξουμε σε μοντέλα ανθρώπινων εμβρύων μετά την εμφύτευση.

Ευκταίο είναι τα μοντέλα εμβρύων που βασίζονται σε βλαστοκύτταρα ότι θα παρέχουν μια πρακτική και «πιο ηθική» εναλλακτική λύση στην εργασία με αληθινά έμβρυα. Οι επιστήμονες μπορεί να είναι σε θέση να μάθουν πολλά για το πώς εξελισσόμαστε και τι πάει στραβά με τις εκ γενετής ασθένειες, τις αποβολές και την υποβοηθούμενη αναπαραγωγή, που συχνά αποτυγχάνει - και ίσως να βρουν λύσεις σε αυτά τα προβλήματα. Ωστόσο ακόμα χρειάζεται βελτίωση εάν αυτά τα μοντέλα πρόκειται να έχουν κάποια χρήση.

Robin Lovell-Badge, επικεφαλής του Εργαστηρίου Βιολογίας Βλαστοκυττάρων και Αναπτυξιακής Γενετικής στο Ινστιτούτο Francis Crick

Σχετικές ειδήσεις

• Γιορτές στα χρόνια του AI και των social media - Πώς η τεχνολογία άλλαξε τα Χριστούγεννα
• Η τεχνητή νοημοσύνη θα δεχθεί την παραγγελία σας: Το πρώτο αυτοματοποιημένο εστιατόριο είναι γεγονός
• Zούμε σε μια εικονική πραγματικότητα; - Η θεωρία που ανατρέπει όλα όσα γνωρίζουμε