Μωβ μέδουσες, λαγοκέφαλοι και άλλες «απειλές» στις ελληνικές θάλασσες

Διαμαντόπουλος Χρήστος

15/07/2022 18:14

Συναγερμός έχει σημάνει στις ελληνικές θάλασσες από τους τοξικούς λαγοκέφαλους, καθώς κοπάδια αυτού του είδους έχουν κάνει την εμφάνιση τους στην Ρόδο, την Κάλυμνο και την Κρήτη.

Την ίδια στιγμή το φετινό καλοκαίρι έχει μετατραπεί σε εφιάλτη για χιλιάδες λουόμενους στη χώρα μας καθώς οι μωβ μέδουσες έχουν κατακλύσει τις ελληνικές θάλασσες. Όσοι πηγαίνουν στις παραλίες θα πρέπει να είναι ιδιαίτερα προσεχτικοί και να έχουν μαζί τους τα απαραίτητα που ορίζει το συγκεκριμένο πρωτόκολλο σε περίπτωση τσιμπήματος.

Ωστόσο η ανησυχία για τους λουόμενους δεν σταματάει εδώ αφού στην Ελλάδα τα τελευταία 100 χρόνια έχουν εμφανιστεί 43 είδη καρχαριοειδών, τα οποία μόνο τα 40 είδη θεωρούνται μόνιμα είδη.

Επιπλέον η φάλαινα φυσητήρας - ένα από τα πιο εντυπωσιακά θαλάσσια ζώα που μπορεί να ξεπεράσει σε μήκος τα 18 μέτρα - δείχνει μια προτίμηση στις ακτές της Νότιας Κρήτης. Ωστόσο τα ευρωπαϊκά πελάγη, συμπεριλαμβανομένων και των ελληνικών, δεν αποδεικνύονται ιδιαίτερα φιλόξενα.

Τι λένε οι ειδικοί στο Newsbomb.gr

Σύμφωνα με όσα ανέφερε στο Newsbomb.gr, η Παρασκευή Καραχλέ, βιολόγος, ιχθυολόγος και ερευνήτρια του ΕΛΚΕΘΕ: «όταν αναφερόμαστε στα ξενικά είδη, ουσιαστικά μιλάμε για είδη που έχουν εμφανιστεί σε ένα μέρος, έξω από τη φυσική εξάπλωσή τους, λόγω ανθρωπογενών παρεμβάσεων. Για τα θαλάσσια ξενικά είδη, οι κύριες οδοί εισόδου τους στη Μεσόγειο, και στη χώρα μας, είναι:

• μέσω της διώρυγας του Σουέζ (Λεσσεψιανοί μετανάστες, από το όνομα του μηχανικού που άνοιξε τη διώρυγα, Φερντινάρ ντε Λεσσεψ),
• με τη ναυσιπλοϊα (είτε κολλημένα σε βυθισμένα μέρη των πλωτών μέσων, είτε μέσα από τα θαλασσέρματα),
• με τις υδατοκαλλιέργειες
• και με απελευθερώσεις από τον άνθρωπο (είδη ενυδρείων που δεν τα θέλουμε πια, τα λυπόμαστε να τα σκοτώσουμε, και τα «πετάμε» στη φύση).

Κάποια από αυτά τα ξενικά είδη, για διάφορους λόγους (π.χ. ευνοϊκό περιβάλλον, απουσία θηρευτών, αύξηση θερμοκρασίας, αφθονία τροφής, κλπ) μπορούν να εξαπλωθούν τάχιστα, να εγκατασταθούν και να δημιουργήσουν προβλήματα στο περιβάλλον και τις οικοσυστημικές υπηρεσίες (δηλ. αλιεία, τουρισμός, κλπ). Αυτά τα ονομάζουμε χωροκατακτητικά ξενικά είδη.

Στη χώρα μας έχουμε περισσότερα από 240 ξενικά είδη, όπως καβούρια, γαρίδες, μέδουσες, ψάρια, κα. Ορισμένα ξενικά είδη μπορούμε να τα αξιοποιήσουμε, καθώς είναι βρώσιμα (π.χ. γερμανός (Siganus luridus), αγριόσαλπα (Siganus rivulatus), λεοντόψαρο (Pterois miles), σαρδελόγαυρος (Etrumeus golanii), μπλε καβούρι (Callinectes sapidus)), ενώ για άλλα (π.χ. λαγοκέφαλος (Lagocephalus sceleratus)) απαγορεύεται η κατανάλωσή τους γιατί είναι τοξικά».

Σύμφωνα με την ίδια: «μπορούμε να αναφέρουμε ορισμένα είδη, όπως είδη που έχουν δηλητηριώδες τσίμπημα, το οποίο όμως μπορεί να αντιμετωπιστεί όπως όλα τα συναφή τσιμπήματα (π.χ. ΨΑΡΙΑ: γερμανός (Siganus luridus), αγριόσαλπα (Siganus rivulatus), λεοντόψαρο (Pterois miles), ΜΕΔΟΥΣΕΣ: Ροπιλέμα η νομαδική (Rhopilema nomadica), ΑΧΙΝΟΙ κοκκινόπυγος αχινός (Diadema setosum) είδη που είναι τοξικά και απαγορεύεται η κατανάλωσή τους. Εδώ περιλαμβάνονται τα είδη της οικογένειας Tetraodontidae, δηλαδή οι λαγοκέφαλοι, με πιο γνωστό τον λαγοκέφαλο (Lagocephalus sceleratus)). Όλοι οι λαγοκέφαλοι, σε μικρότερο ή μεγαλύτερο βαθμό, έχουν στη σάρκα και τα εντόσθιά τους μια νευροτοξίνη, την τετραοδοτοξίνη (ΤΤΧ). Για αυτήν την τοξίνη δεν υπάρχει μέχρι σήμερα γνωστό αντίδοτο, και αν κάποιος την καταναλώσει (σε ικανές ποσότητες) μπορεί να καταλήξει. Στη χώρα μας, μέχρι σήμερα, δεν έχουμε καταγεγραμμένα περιστατικά κατανάλωσης λαγοκέφαλου. Αυτό οφείλεται στις συντονισμένες προσπάθειες ΕΛΚΕΘΕ (μέσω του δικτύου ELNAIS https://elnais.hcmr.gr/) και πολιτείας για ενημέρωση των επαγγελματιών και ερασιτεχνών αλιέων, αλλά και του κοινού».

Απαντώντας σε ερώτηση του Newsbomb.gr σχετικά με το αν υπάρχουν συγκεκριμένα μέρη στα οποία βρίσκονται τα περισσότερα η κα. Καραχλέ τονίζει: «Δε νομίζω ότι υπάρχει απάντηση σε αυτό το ερώτημα. Ξενικά είδη μπορούμε να βρούμε παντού στη θάλασσα: κολλημένα στα βράχια, στις μαρίνες ή/και στα πλοία, σε βραχώδεις περιοχές, στις σπηλιές, στην άμμο, στις φυκιάδες, στη στήλη του νερού…»

Την ίδια στιγμή η βιολόγος, ιχθυολόγος και ερευνήτρια του ΕΛΚΕΘΕ σημειώνει ότι: «η αύξησή τους στη Μεσόγειο και στη χωρά μας οφείλεται κατά κύριο λόγω στην κλιματική αλλαγή. Η θέρμανση των νερών ευνοεί την μετακίνησή τους (μέσω της διώρυγας του Σουέζ) και κυρίως την εγκατάστασή τους. Άλλος ένας λόγος μπορεί να είναι η έλλειψη φυσικών θηρευτών (και λόγω υπεραλίευσης), αλλά και ανταγωνισμού από «ντόπια» είδη. Ακόμα ακόμα, η παγκοσμιοποίηση και η αύξηση στις θαλάσσιες μετακινήσεις/μεταφορές διευκολύνουν κάποια να έρθουν στη χώρα μας.

Τέλος, υπάρχει αύξηση, δυστυχώς, και στα ξενικά είδη από απελευθερώσεις. Πολύ συχνά, επειδή βαριόμαστε ή δεν μπορούμε να συντηρήσουμε τα ενυδρεία μας, και επειδή λυπόμαστε τα κατοικίδια μας και δε θέλουμε να τα θανατώσουμε, τα αφήνουμε στη φύση. Αυτό είναι το χειρότερο που μπορούμε να κάνουμε, καθώς αν οι συνθήκες στο περιβάλλον είναι ευνοϊκές τα είδη αυτά θα εγκατασταθούν και μπορεί να δημιουργήσουν και προβλήματα. Και αυτό το τελευταίο ισχύει όχι μόνο για τα θαλάσσια είδη, αλλά και εκείνα των εσωτερικών νερών (π.χ. χρυσόψαρο), φυτά της χέρσου (π.χ. καλλωπιστικά), πτηνά (πράσινος παπαγάλος), θηλαστικά (ρακούν), κ.α.».

Σε σχέση με τα μέτρα που μπορούν να ληφθούν, η κα. Καραχλέ σημειώνει: «δυστυχώς, η εμφάνιση και η εξάπλωση των ξενικών ειδών στη θάλασσα δεν είναι εύκολη υπόθεση. Η μόνη οδός που μπορούμε να σταματήσουμε, είναι εκείνη των απελευθερώσεων. ΣΤΑΜΑΤΑΜΕ να ΠΕΤΑΜΕ τα κατοικίδια μας στο περιβάλλον.

Αναφορικά με τα είδη που υπάρχουν ήδη στη χώρα μας, μπορούμε να:

• η επιστημονική κοινότητα αναζητά βιώσιμες λύσεις. Για τον λαγοκέφαλο, ενδεικτικά αναφέρεται ένα ερευνητικό έργο, με το ακρωνύμιο LAGOmeal (www.lagomeal.gr) όπου προσπαθούμε να απενεργοποιήσουμε την τοξίνη και να μετατρέψουμε το ψάρι σε ιχθυάλευρα για χρήση στις υδατοκαλλιέργειες
• καταναλώνουμε τα είδη εκείνα που είναι βρώσιμα. Με αυτόν τον τρόπο: (α) βοηθάμε το περιβάλλον αφού καταναλώνουμε είδη που προκαλούν προβλήματα, αλλά ταυτόχρονα μειώνεται η αλιευτική πίεση σε άλλα «ντόπια» που υπεραλιεύονται, (β) βοηθάμε τους αλιείς να αυξήσουν το εισόδημά τους. Ορισμένα ξενικά είδη είναι ΝΟΣΤΙΜΑ και ΠΛΟΥΣΙΑ σε θρεπτικά συστατικά και ω-3 λιπαρά οξέα. Ας τους δώσουμε μια ευκαιρία, και ας τα βάλουμε στο πιάτο μας (https://www.4alien.gr/)
• βοηθάμε τους επιστήμονες στο έργο τους. Αναφορικά με την αντιμετώπιση των ξενικών ειδών είναι πολύ σημαντικά ο έγκαιρος εντοπισμός και η παρακολούθησή τους. Ο καθένας από εμάς μπορεί να γίνει ένας «πολίτης-επιστήμονας», επικοινωνώντας τις καταγραφές του. Πού μπορεί να γίνει αυτό?? Μέσα από το δίκτυο ELNAIS του ΕΛΚΕΘΕ (https://elnais.hcmr.gr/contact-us/)».

Ο λαγοκέφαλος

Άνισο αγώνα δίνουν οι ψαράδες για να ξεπεράσουν το τεράστιο πρόβλημα της αντιμετώπισης των τοξικών λαγοκέφαλων που οι πληθυσμοί των οποίων έχουν πολλαπλασιαστεί. Οι λαγοκέφαλοι προκαλούν μεγάλες καταστροφές στα αλιευτικά εργαλεία αλλά και στα υπόλοιπα ψάρια που πιάνονται στα δίχτυα των ψαράδων.

Υπενθυμίζεται ότι οι λαγοκέφαλοι έχουν γεμίσει τη θάλασσα στη Ρόδο. Βίντεο που δημοσίευσε ψαράς στο Tik Tok με κοπάδι λαγοκέφαλων έχει γίνει viral.

Το βίντεο καταγράφηκε συγκεκριμένα στη θαλάσσια περιοχή προς τη Λίνδο όπου αλιεύουν οι ντόπιοι ψαράδες, οι οποίο τονίζουν ότι η κατάσταση πλέον στο νησί είναι τραγική, λόγω του μεγάλου πληθυσμού.

Το συγκεκριμένο είδος ψαριού θεωρείται επικίνδυνο για το θαλάσσιο οικοσύστημα, ενώ είναι άκρως τοξικό -χρειάζεται προσοχή στην κατανάλωσή του- και το δάγκωμά του είναι πολύ ισχυρό.

Μάλιστα, μόλις χθες βίντεο που είδε το φως της δημοσιότητας αποκάλυψε λαγοκέφαλο «τέρας» που πιάστηκε στο αγκίστρι ψαρά στην Κάλυμνο. Μάλιστα επρόκειτο για τον μεγαλύτερο που έχει εντοπιστεί ποτέ στις ελληνικές θάλασσες, ζυγίζοντας πάνω από 6 κιλά.

Επίσης η μεγάλη αύξηση παρουσίας τους, στην ευρύτερη θαλάσσια περιοχή Κω –Καλύμνου, είναι ανησυχητική και καθιστά μέχρι και αδύνατη την αλιεία, από του επαγγελματίες ψαράδες της περιοχής.

Στο kalymnos-news.gr μίλησε για το θέμα αυτό, ο Πρόεδρος του Συλλόγου Παράκτιας Αλιείας Καλύμνου Μανώλης Κουλλιάς.

Ο κ. Κουλλιάς αναφέρθηκε μεταξύ άλλων στον τρόπο αντιμετώπισης του φαινομένου της μεγάλης αύξησης και του επικίνδυνου πολλαπλασιασμού των λαγοκεφάλων και των προβλημάτων που δημιουργούν.

Όπως είπε, το συγκεκριμένο είδος ψαριού θα πρέπει να επικηρυχθεί ,όπως έχει κάνει η Κύπρος εδώ και χρόνια και τώρα τελευταία και η Τουρκία, έτσι ώστε να φτιαχτούν ειδικά εργαλεία, διότι τα εργαλεία που έχουμε δεν μπορούν να τα πιάσουν. Να ασχοληθούν τα σκάφη να φτιάξουν ειδικά παραγάδια από σύρμα, ώστε να ασχολούνται με το συγεκριμένο είδος. Η κατάσταση έχει φτάσει στο απροχώρητο. Στην Κάλυμνο,οι ψαράδες, είμαστε σε απόγνωση και απελπισία σε συνδυασμό μα τα άλλα προβλήματα που αντιμετωπίζουμε.

Σε ποιες παραλίες υπάρχουν μωβ μέδουσες

Οι μωβ μέδουσες (Pelagia noctiluca) κατακλύζουν τις ελληνικές θάλασσας και ενώ αρχικά, η παρουσία τους έγινε κάτι παραπάνω από αισθητή σε Κεντρικό και Βόρειο Αιγαίο και στα νησιά του Αργοσαρωνικού, το τελευταίο διάστημα εμφανίζονται αρκετά μαζικά και στο Ιόνιο.

Όσοι πηγαίνουν στις παραλίες θα πρέπει να είναι ιδιαίτερα προσεχτικοί και να έχουν μαζί τους τα απαραίτητα που ορίζει το συγκεκριμένο πρωτόκολλο σε περίπτωση τσιμπήματος.

Στον ιστότοπο inaturalist.org υπάρχει χάρτης που δείχνει σε ποιες περιοχές εντοπίζονται οι μεγαλύτερες συγκεντρώσεις, για να ξέρουμε πού μπορούμε να κολυμπάμε άφοβα και πού πρέπει να προσέχουμε διπλά πριν πάρουμε την απόφαση να βουτήξουμε.

Στον χάρτη που ακολουθεί θα δείτε όλες τις περιοχές όπου το τελευταίο διάστημα έχει καταγραφεί παρουσία μωβ μεδουσών.

Που έχουν εντοπιστεί στην Αττική

Μωβ μέδουσες: Τι πρέπει να κάνουμε αν μας τσιμπήσουν

Το Ελληνικό Παρατηρητήριο Βιοποικιλότητας έχει προτείνει ένα ΚΙΤ Πρώτων βοηθειών για την παραλία.

Όπως σημειώνει, καλό είναι να έχουμε τα παρακάτω μαζί μας στην παραλία για να μπορέσουμε να αντιμετωπίσουμε το τσίμπημα της μέδουσας:

• Μια πλαστική κάρτα (π.χ. παλιά πιστωτική).
• Ένα τσιμπιδάκι.
• Ένα κυπελλάκι (π.χ. ουροσυλέκτης).
• Λίγο μαγειρική σόδα (αναλογία 1:1 με θαλασσινό νερό).
• Αντιισταμινικό χάπι.
• Κάποια κορτιζονούχα κρέμα όπως π.χ. fucicort

Τα βήματα φροντίδας

• Πλένουμε προσεκτικά με θαλασσινό νερό, χωρίς να τρίβουμε την περιοχή του τσιμπήματος.
• Αν είναι διαθέσιμο, εφαρμόζουμε ένα μίγμα θαλασσινού νερού και μαγειρικής σόδας (σε αναλογία 1:1) για δύο λεπτά, ώστε να σταματήσει οποιαδήποτε επιπλέον έκκριση δηλητηρίου από πιθανά υπολείμματα κυττάρων πλοκαμιών που έχουν μείνει στο δέρμα.
• Χρησιμοποιούμε μια πλαστική τραπεζική κάρτα ή κάτι παρόμοιο (και όχι τα χέρια μας) για να αφαιρέσουμε το μείγμα της μαγειρικής σόδας καθώς και οποιαδήποτε τυχόν υπολείμματα από το δέρμα μας
• Εφαρμόζουμε πάγο πάνω στο τσίμπημα για 5-15 λεπτά. Ο πάγος ή ακόμη και κάποιο παγωμένο αναψυκτικό, θα πρέπει να είναι μέσα σε σακούλα ή κάποιο άλλο περίβλημα, όπως ένα ύφασμα ή μπλουζάκι.
• Ελέγξτε αν υποχώρησε ο πόνος, κι αν είναι ανάγκη ξαναβάλτε πάγο για άλλα 5-15 λεπτά.
• Αν ο πόνος επιμένει, συμβουλευτείτε έναν γιατρό ή φαρμακοποιό για να σας συνταγογραφήσει παυσίπονα ή αντιφλεγμονώδεις κρέμες (όπως π.χ. 3-4% λιδοκαΐνη και υδροκορτιζόνη).
• MHN τυλίγετε το σημείο τσιμπήματος σφιχτά με επιδέσμους, ΜΗΝ χρησιμοποιείτε ξύδι, ΟΥΤΕ γλυκό νερό, ΟΥΤΕ οινόπνευμα, ΟΥΤΕ αμμωνία.

Φάλαινες και καρχαρίες στις ελληνικές θάλασσες

Φάλαινες και καρχαρίες… συχνάζουν και στα ελληνικά πελάγη. Μάλιστα η φάλαινα φυσητήρας- ένα από τα πιο εντυπωσιακά θαλάσσια ζώα που μπορεί να ξεπεράσει σε μήκος τα 18 μέτρα- δείχνει μια προτίμηση στις ακτές της Νότιας Κρήτης. Ωστόσο τα ευρωπαϊκά πελάγη, συμπεριλαμβανομένων και των ελληνικών, δεν αποδεικνύονται ιδιαίτερα φιλόξενα. Το ένα τρίτο καρχαριών και καρχαριοειδών στην Ευρώπη κινδυνεύουν να εξαφανιστούν, ενώ πολλά σπάνια θαλάσσια είδη εκβράζονται στις ελληνικές ακτές.

Ο μεσογειακός πληθυσμός των φυσητήρων διαρκώς συρρικνώνεται- σήμερα στα νερά της Μεσογείου ζουν περί τις 2.500 ενήλικες φάλαινες φυσητήρες. Λιγοστές είναι οι καταγραφές ζιφιών- πρόκειται για ένα μικρότερο είδος φάλαινας- και ακόμη σπανιότερες οι παρατηρήσεις άλλων μεγάλων θαλάσσιων θηλαστικών, όπως η πτεροφάλαινα. Ωστόσο τα ελληνικά ύδατα «φιλοξενούν» τα περισσότερα από τα 47 είδη καρχαριών και καρχαριοειδών της Μεσογείου. Από κορυφαίοι θηρευτές, όμως, τείνουν να μετατραπούν σε ευάλωτα θηράματα. Οπως καταγγέλλει η κυρία Μηλίου, στη χώρα μας δεν εφαρμόζονται μέτρα προστασίας των θαλάσσιων ειδών παρ΄ ότι πολλά είδη προστατεύονται στο πλαίσιο διεθνών και ευρωπαϊκών συνθηκών.

Στις ελληνικές θάλασσες ελάχιστα είναι τα είδη καρχαρία που αλιεύονται στοχευμένα. Κυριότερη απειλή αποτελούν οι ακούσιες συλλήψεις (by-catch) αλλά και η ρύπανση. Πλαστικά απορρίμματα συχνά προκαλούν προβλήματα στα βράγχια και στα πτερύγια των καρχαριών.

Δείτε κι αυτά από το Weekend Edition

Τα δάση στην Ελλάδα απειλούνται με εξαφάνιση – Καταστροφική η επίδραση των πυρκαγιών στη χώρα

Η Ελλάδα ανάμεσα στις πιο ασφαλείς χώρες για καλοκαιρινές διακοπές το 2022

Ταχύπλοα και υπερτουρισμός «πληγώνουν» τις θάλασσές μας

Δείτε όλο το Weekend Edition εδώ