Υπογεννητικότητα και υπογονιμότητα: Ένας συνδυασμός που προκαλεί ανησυχία

Η συνεχής μείωση του πληθυσμού, σε συνδυασμό με τη γήρανση της κοινωνίας και τη μείωση των γεννήσεων, δημιουργούν έναν εκρηκτικό συνδυασμό με σοβαρές προεκτάσεις σε όλα τα επίπεδα -από την οικονομία και την εργασία, μέχρι την κοινωνική συνοχή και την εθνική στρατηγική.

Στην «καρδιά» αυτού του φαινομένου βρίσκονται δύο στενά συνδεδεμένες έννοιες: Η υπογεννητικότητα και η υπογονιμότητα. Παρόλο που συχνά συγχέονται, πρόκειται για διαφορετικά αλλά αλληλένδετα ζητήματα, που ενισχύουν το ένα το άλλο και επιτείνουν το πρόβλημα.

Υπογεννητικότητα: Το φαινόμενο που «αδειάζει» τη χώρα

Η υπογεννητικότητα -η κατάσταση κατά την οποία ο αριθμός των γεννήσεων δεν επαρκεί για να καλύψει τον αριθμό των θανάτων- αποτελεί ένα φαινόμενο που πλέον έχει παγιωθεί στην Ελλάδα. Σύμφωνα με τα τελευταία διαθέσιμα στοιχεία της ΕΛΣΤΑΤ (2023), οι γεννήσεις στη χώρα ανήλθαν σε περίπου 76.000, ενώ οι θάνατοι ξεπέρασαν τους 135.000. Το φυσικό ισοζύγιο (γεννήσεις μείον θάνατοι) παραμένει αρνητικό, και αυτό δεν είναι μια συγκυριακή κατάσταση, αλλά μια σταθερή τάση που καταγράφεται από το 2011 και μετά.

Ο δείκτης γονιμότητας, δηλαδή ο αριθμός παιδιών ανά γυναίκα αναπαραγωγικής ηλικίας, παραμένει σταθερά κάτω από το 1,4. Το όριο αντικατάστασης των γενεών, όμως, είναι το 2,1. Με άλλα λόγια, για κάθε δύο ανθρώπους που φεύγουν από τη ζωή, δεν γεννιούνται δύο για να τους «αντικαταστήσουν».

Η μείωση των γεννήσεων οφείλεται σε πολλούς παράγοντες: Την οικονομική αβεβαιότητα, τη μετατόπιση των προτεραιοτήτων, τις απαιτήσεις της σύγχρονης ζωής, τις δυσκολίες συνδυασμού καριέρας και οικογένειας, την έλλειψη επαρκούς κρατικής στήριξης για νέους γονείς και φυσικά, τη γενικευμένη ανασφάλεια για το μέλλον.

Υπογονιμότητα: Η βιολογική διάσταση του προβλήματος

Παράλληλα με την υπογεννητικότητα, η υπογονιμότητα αναδεικνύεται σε έναν ακόμη κρίσιμο παράγοντα. Η καθυστέρηση της τεκνοποίησης έχει καταστεί χαρακτηριστικό γνώρισμα των τελευταίων δεκαετιών. Πολλά ζευγάρια επιλέγουν να αποκτήσουν παιδί μετά τα 35 -ιδίως οι γυναίκες, των οποίων η γονιμότητα φθίνει φυσιολογικά μετά από αυτή την ηλικία.

Οι λόγοι είναι κυρίως κοινωνικοί και οικονομικοί: Η ανάγκη για οικονομική σταθερότητα, η εδραίωση μιας καριέρας, η ολοκλήρωση σπουδών ή ακόμα και η εύρεση του κατάλληλου συντρόφου, καθυστερούν τη δημιουργία οικογένειας. Παράλληλα, και οι άνδρες αντιμετωπίζουν όλο και πιο συχνά προβλήματα υπογονιμότητας, λόγω περιβαλλοντικών και ψυχολογικών παραγόντων όπως το άγχος, η κακή διατροφή, η ρύπανση, και ο σύγχρονος τρόπος ζωής.

Η ιατρικά υποβοηθούμενη αναπαραγωγή προσφέρει πλέον σημαντικές λύσεις -όμως δεν είναι πάντα εύκολα προσβάσιμη, ειδικά εκτός μεγάλων αστικών κέντρων, ενώ το κόστος συχνά αποτελεί εμπόδιο για πολλά ζευγάρια. Παρά την πρόοδο των τεχνικών και της τεχνογνωσίας, απουσιάζει μια εθνική στρατηγική που θα προωθεί έγκαιρη πρόληψη, ενημέρωση και οικονομική στήριξη των ζευγαριών που αντιμετωπίζουν δυσκολίες σύλληψης.

Ο φαύλος κύκλος και η ανάγκη για δράση

Η υπογονιμότητα οδηγεί σε λιγότερες γεννήσεις. Οι λιγότερες γεννήσεις εντείνουν την υπογεννητικότητα. Και αυτός ο φαύλος κύκλος ενισχύεται από τη γήρανση του πληθυσμού, την εκροή νέων στο εξωτερικό, και τη στασιμότητα στις πολιτικές δημογραφικής ανασυγκρότησης.

Η αντιμετώπιση αυτής της κατάστασης απαιτεί ένα ολοκληρωμένο δημογραφικό σχέδιο με μακροπρόθεσμο ορίζοντα. Κίνητρα για τεκνοποίηση, στήριξη της εργαζόμενης μητέρας, δημιουργία δομών φροντίδας παιδιών, επένδυση στη δημόσια υγεία, πρόσβαση σε θεραπείες γονιμότητας, και ουσιαστική ενημέρωση για το πώς επηρεάζει η ηλικία τη σύλληψη, είναι μόνο μερικά από τα μέτρα που μπορούν να συνεισφέρουν στη σταδιακή αντιστροφή της τάσης.

Η Ελλάδα δεν είναι η μόνη ευρωπαϊκή χώρα που αντιμετωπίζει δημογραφικές πιέσεις. Ωστόσο, η ένταση και η ταχύτητα της υπογεννητικότητας στη χώρα μας απαιτούν άμεσες και συντονισμένες ενέργειες. Το δημογραφικό δεν είναι απλώς στατιστική -είναι το μέλλον μας, η δυνατότητα της κοινωνίας να συνεχίσει να αναπτύσσεται, να καινοτομεί και να διατηρεί τη συνοχή της. Και για να υπάρξει αυτό το μέλλον, χρειάζεται πρώτα να υπάρξουν οι άνθρωποι που θα το ζήσουν.