Η Σάσων της Αλβανίας (ελληνική ως το 1914), η ιστορία της και… ο γαμπρός του Τραμπ

Η επένδυση της Ιβάνκα Τραμπ, κόρης του Αμερικανού Προέδρου και του συζύγου της Τζάρεντ Κούσνερ, ποσού 1 δισεκατομμυρίου δολαρίων στη νήσο Σάσωνα που ανήκει στην Αλβανία από το 1914, μετά την παραχώρησή της από την Ελλάδα με νόμο της κυβέρνησης Βενιζέλου προκάλεσε αίσθηση και έφερε πάλι στο προσκήνιο το θέμα της παραχώρησης του νησιού στην Αλβανία από την Ελλάδα. Επρόκειτο για μία από τις πλέον λανθασμένες αποφάσεις του Κρητικού πολιτικού, καθώς η Σάσων δεν ήταν το άγονο ξερονήσι χωρίς καμία απολύτως σημασία, όπως θεωρούσε. Άλλωστε, όταν το 1928 επανήλθε στην πρωθυπουργία ζήτησε μέσω του Ανδρέα Μιχαλακόπουλου την απόδοση του νησιού ξανά στην Ελλάδα για να εισπράξει, όπως αναμενόταν, την αρνητική απάντηση των Συμμάχων. Πρέπει πάντως ν’ αναγνωριστεί ότι οι πιέσεις κυρίως των Ιταλών στο θέμα της Βορείου Ηπείρου γενικότερα προς τον Βενιζέλο ήταν έντονες. Το ίδιο γινόταν και από τις άλλες μεγάλες δυνάμεις της εποχής. Το διακύβευμα ήταν τα νησιά του Ανατολικού Αιγαίου και ο Ελευθέριος Βενιζέλος βρέθηκε μπροστά σε ένα τεράστιο δίλημμα. Μόνο έτσι μπορεί να ερμηνευθεί η στάση του στο θέμα της Βορείου Ηπείρου γενικότερα και της Σάσωνος, ειδικότερα…

Σάσων: ένα νησί με μακραίωνη ιστορία

Η Σάσων (αρχαία Ελληνικά Σάσων και Σασώ, αλβανικά Sazan και Sazanit, ιταλικά Saseno) είναι νησί της Αλβανίας, το μεγαλύτερο της χώρας και βρίσκεται κοντά στην Αυλώνα. Η έκτασή της είναι 5,7 τ. χλμ. Από την αρχαιότητα μέχρι τον 20^ο αιώνα, λόγω της στρατηγικής της θέσης η Σάσων πέρασε στα χέρια διαφόρων κατακτητών. Καθώς ανήκει στα Διαπόντια Νησιά, όπως οι Οθωνοί, η Ερεικούσα, το Μαθράκι, το Διάπολο και άλλα 149 (!) νησαία εδάφη, κατά τον Γεώργιο Γιαγκάκη («Η ΠΕΡΙΠΤΩΣΗ ΤΗΣ ΝΗΣΟΥ ΣΑΣΩΝΟΣ, ΤΟ ΑΡΧΙΠΕΛΑΓΟΣ ΤΩΝ ΔΙΑΠΟΝΤΙΩΝ (ΟΘΩΝΩΝ) ΚΑΙ ΟΙ ΖΩΝΕΣ ΚΥΡΙΑΡΧΙΑΣ ΤΗΣ ΕΛΛΑΔΟΣ ΣΤΟ ΣΤΕΝΟ ΤΟΥ ΟΤΡΑΝΤΟ»), μαζί με τα υπόλοιπα Επτάνησα παραχωρήθηκε στην Ελλάδα το 1864. Η ολιγωρία των ελληνικών κυβερνήσεων ως το 1912, οπότε στάλθηκε στρατιωτικό άγημα που ύψωσε την ελληνική σημαία στη Σάσωνα, ήταν απίστευτη, καθώς για 50 σχεδόν χρόνια κανείς δεν ασχολήθηκε με το νησί, αφού θεωρήθηκε απομακρυσμένο και άγονο, ασήμαντο δηλαδή. Δυστυχώς, η πραγματικότητα σήμερα διαψεύδει αυτές τις απόψεις…

Κατά την αρχαιότητα, η Σάσων αναφέρεται με το όνομα αυτό από τον 2^ο π.Χ. αι. από τον Πολύβιο και τον Σκύλακα τον Καρυανδέα. Στη συνέχεια μνημονεύεται από τον Στράβωνα (και ως Σασώ) και τον Κλαύδιο Πτολεμαίο, που σημειώνει ότι είναι ορμητήριο πειρατών, τον Πομπόνιο Μέλα και τον Σίλιο τον Ιταλικό, ενώ σημειώνεται και στο Itinerarium Antonini Augusti. Στις αναφορές αυτές δεν γίνεται μνεία για κατοίκηση του νησιού, χωρίς αυτό να σημαίνει ότι η Σάσων ήταν ακατοίκητη. Ο σπουδαίος ιστορικός και πολιτικός Σπυρίδων Λάμπρος (1851-1919) σε εξαιρετική πραγματεία του για τη Σάσωνα, μετά από έρευνες στα ενετικά αρχεία έφερε στο φως τα εξής στοιχεία. Το 1279 φαίνεται ότι η Σάσων καταλήφθηκε από τους Ανδηγαυούς της Νεάπολης. Το 1303 και το 1324 αναφέρεται σε ενετικά έγγραφα. Μεταξύ 1372 και 1389 η χήρα του Αλβανού φυλάρχου Μπάλσα Β’, Κόμισσα Μουζάκη, αναγνώριζε την επικυριαρχία της Βενετίας επί της Σάσωνος με την υποχρέωση να παρέχει κάθε χρόνο στον ενετικό στόλο τρεις κωπηλάτες. Μεταξύ 1393-1400 επανειλημμένες προσπάθειες της ίδιας και του διαδόχου της να τους εκχωρηθούν από τη Βενετία, η Σασών, η Αυλώνα και οι άλλες περιοχές που κατείχαν οι Ενετοί στην Αλβανία, δεν ευοδώθηκαν, λόγω της επικρατούσας ανασφάλειας στον αλβανικό χώρο. Το 1417 οι Οθωμανοί κατέλαβαν τον Αυλώνα, δεν είναι όμως γνωστό πότε κατέλαβαν τη Σάσωνα. Αναφορά στο νησί γίνεται το 1439 από τον διάκονο Ιωάννη Ευγενικό. Πάντως το 1571 (τότε έγινε και η ναυμαχία της Ναυπάκτου) η Σάσων ήταν οθωμανική, ενώ το 1696 είχε περάσει πάλι στους Ενετούς. Η γειτονική Αυλώνα, ιδιαίτερα την περίοδο 1553-1611 και η Σάσων, πολύ νωρίτερα ήταν ορμητήρια πειρατών.

Ο Π. Αραβαντινός που αναφέρει το νησί ως «Σάζων» γράφει ότι κάποια εποχή είχε μόνιμους κατοίκους και ότι το παλαιότερο όνομά του ήταν Ακρόνησος. Ο Σπυρίδων Λάμπρος γράφει ότι ίσως η Σάσων ήταν το Αειρονήσιον των Βυζαντινών συγγραφέων.

Ο Γάλλος γιατρός και πρόξενος της χώρας του στα Γιάννενα Πουκεβίλ(1805-1815) στα χρόνια του Αλή πασά είχε μείνει για λίγες μέρες στην Σάσωνα. Βρήκε εκεί Αλβανούς βοσκούς που διαχείμαζαν με τα κοπάδια τους και παρατήρησε τα ερείπια της εκκλησίας του Αγίου Νικολάου που είχε καταστραφεί το 1788 από τους Τούρκους του Αυλώνα καθώς και ερείπια φρουρίου πιθανόν της ρωμαϊκής εποχής. Ο Πουκεβίλ γράφει ότι οι Αλβανοί βοσκοί εκμίσθωναν από τον βεζίρη του Βερατίου τη νομή του νησιού, αντί 1.500 γροσίων και ότι τα ποίμνιά τους αποτελούνταν από 8.000 πρόβατα, 300 κατσίκια και 50 ζευγάρια βοοειδών, κάτι που σημαίνει ότι το νησί είχε πλούσιες βοσκές και δεν ήταν άγονο. Η δε θάλασσα που περιβάλλει τη Σάσωνα (υπάρχουν εκπληκτικές παραλίες όπως μπορεί να δει κάποιος στις φωτογραφίες) είναι πλούσια σε αλιεύματα. Συνεπώς, όσα ακούστηκαν στη Βουλή το 1914 για άγονο και έρημο νησί ήταν αβάσιμα.

Η ενσωμάτωση των Επτανήσων στην Ελλάδα (1864) – Γιατί η Σάσων ανήκει στα Ιόνια Νησιά;

Με τη Συνθήκη του Λονδίνου, μεταξύ της Ελλάδας, της Γαλλίας, της Μ. Βρετανίας και της Ρωσίας, περί ενώσεως των Ιονίων Νησιών με την Ελλάδα, στις 17/29 Μαρτίου 1864 καθορίζεται, μεταξύ άλλων, ότι «αι Νήσοι Κέρκυρα και Παξοί, ως και τα παραρτήματα αυτών (όπως τα Διαπόντια Νησιά), μετά την ένωσιν αυτών μετά του Ελληνικού Βασιλείου, θέλουσιν απολαύει των πλεονεκτημάτων διηνεκούς ουδετερότητας».

Ποιες Συνθήκες όμως μεσολάβησαν από τότε που η Σάσων άνηκε στους Ενετούς ως το 1864. Ας τις δούμε αναλυτικά:

α) Συνθήκη του Καμποφόρμιο (6/17 Οκτωβρίου 1797) μεταξύ Γαλλίας και Αυστρίας, με την οποία τα Ιόνια Νησιά περιήλθαν στη Γαλλία.

β) Συνθήκη της Κωνσταντινούπολης (9/21 Μαρτίου 1800) μεταξύ Ρωσίας και Τουρκίας, που συγκρότησαν την «Αυτόνομη Επτάνησο Πολιτεία» αφού εκδίωξαν τους Γάλλους.

γ) Συνθήκη της Αμιένης (15/27 Μαρτίου 1802) μεταξύ Γαλλίας, Μ. Βρετανίας, Ισπανίας και Ολλανδίας, με την οποία, ανάμεσα σε άλλα, αναγνωριζόταν η κυριαρχία της Γαλλίας, επί των Ιονίων Νήσων.

δ) Συνθήκη των Παρισίων (24/10-5/11/1815) μεταξύ Αυστρίας, Μ. Βρετανίας, Ρωσίας και Πρωσίας, με την οποία τα Ιόνια Νησιά αποτέλεσαν ελεύθερη Πολιτεία, υπό την προστασία της Μ. Βρετανίας. Σύμφωνα με τον Σ. Λάμπρο, όταν οι Βρετανοί εγκαταστάθηκαν στα Επτάνησα, αγγλικό πολεμικό πλοίο έσπευσε στη Σάσωνα, κατέβασε την οθωμανική σημαία και ύψωσε την Ιόνιο.

Εκείνη την εποχή δεν υπήρχαν ΑΟΖ, υφαλοκρηπίδα, Διεθνές Δίκαιο της Θάλασσας και όσα άλλα ισχύουν στις μέρες μας. Πώς τεκμηριώνεται ότι η Σάσων ανήκει στα Επτάνησα;

Σε κανένα επίσημο έγγραφο δεν υπάρχει ονομαστική αναφορά της Σάσωνος, αλλά και άλλων νησιών του Ιονίου. Από τα 1.000 και πλέον νησαία εδάφη του στις Συνθήκες αναφέρονται λιγότερα από δέκα! Σε ορισμένες Συνθήκες χρησιμοποιούνται οι όροι:

α) «άλλα εξαρτώμενα (από τα κατονομαζόμενα) νησιά»

β) «άπαντα τα νησιά μεγάλα και μικρά, κατοικημένα και ακατοίκητα, που κείνται έναντι των ακτών της Πελοποννήσου και της Αλβανίας»

γ) «εξαρτήματα (των κατονομαζόμενων) νησιών»

Ανάλογη φρασεολογία χρησιμοποιείται στα Συντάγματα της Επτανήσου (18/30 Νοεμβρίου 1803 και 26 Αυγούστου 1817). Ονομαστικά η Σάσωνα, μαζί με τους Οθωνούς και άλλα νησιά αναφέρονται στο έγγραφο της Επιτροπής συντάξεως νομοσχεδίων της Γερουσίας της «Επτανήσου Πολιτείας» της 22/1/1804 (με την από 3/15 Φεβρουαρίου 1804 επικύρωση της Νομοθετικής Συνελεύσεως).

Η Σάσων υπό ελληνική κυριαρχία (1864-1914)

Όταν η Ελλάδα ενσωμάτωσε τα Επτάνησα, δεν κατέλαβε τη Σάσωνα, είτε «εξ ακατανοήτου μυωπίας και αβλεψίας» (Σπυρίδων Λάμπρος) είτε «θεωρήσασα ταύτην ως τελείως άχρηστον, διότι ήτο άγονος» (Μιχάλης Χουλιαράκης) είτε λόγω μεγάλης απόστασης από τα άλλα νησιά. Αυτό έδωσε τη δυνατότητα στην Οθωμανική Αυτοκρατορία που κατείχε τον Αυλώνα, να αναγείρει φάρο στη Σάσωνα (1871) ενώ το ελληνικό κράτος δεν αντέδρασε και ανέγειρε σύγχρονο φάρο στους Οθωνούς (1872). Στην επίσημη «Έκθεση φωτισμού των ελληνικών παραλίων» (1889) αναφέρεται ότι η πρώτη ελληνική παραλία που συναντά κάποιος που φτάνει στην Ελλάδα από την Αδριατική είναι οι Οθωνοί! Στις σελ. 28-29 στον «Πίνακα των φάρων κατά τάξιν γεωγραφικήν» αναγράφεται πρώτος εκείνος της Σαζένου (Σάσωνος), αλλά χωρίς αριθμό. Η αρίθμηση των φάρων των ελληνικών παραλίων ξεκινά από τους Οθωνούς, ενώ μνημονεύεται ρητά ο φάρος της Σάσωνος, ως «φάρος τουρκικός»! (στήλη «Παρατηρήσεις»).

Στις 8 Νοεμβρίου 1912, ελληνικό ναυτικό άγημα, με επικεφαλής τον Αντιπλοίαρχο Κωνσταντίνο Γεωργαντά, κυβερνήτη του «Πηνειού» κατέλαβε, επιτέλους, τη Σάσωνα και φρόντισε αμέσως για τη λειτουργία εκ νέου του φάρου που είχε διακοπεί, γιατί δεν πληρώνονταν οι 4 Έλληνες φαροφύλακες από τη Χιμάρα. Δυστυχώς, οι πιέσεις των Μεγάλων Δυνάμεων, ιδίως της Ιταλίας είχαν ως αποτέλεσμα η Ελλάδα να υποκύψει και να παραδώσει τη Σάσωνα στην Αλβανία, που είχε ιδρυθεί στα τέλη του 1912. Πρόκειται για μία από τις μελανότερες στιγμές της νεότερης ελληνικής ιστορίας.

Ήταν η δεύτερη φορά μετά τον άτυχο πόλεμο του 1897 που παραχωρήθηκε εθνικό έδαφός μας. Και τότε δικαιολογημένα γιατί είμασταν νικημένοι, το 1913 όμως ήμασταν θριαμβευτές. Το νομοσχέδιο το οποίο νομιμοποιούσε την παραχώρηση Εθνικού μας εδάφους και μάλιστα σε νικηφόρα γι’ αυτό περίοδο είναι το εξής.

5η Μαΐου 1914

Άρθρο 1ο: Επιτρέπεται εις την Κυβέρνησιν η εις την Αλβανικήν επικράτειαν παραχώρησις της νησίδου Σάσωνος, ανηκούσης του Ελληνικού Βασιλείου δυνάμει του 2ου άρθρου της περί παραχωρήσεως των Ιονίων νήσων συνθήκης του Λονδίνου της 17/29 Μαρτίου 1864.

Άρθρο 2ο: Η ισχύς του παρόντος νόμου άρχεται από της εις την εφημερίδα της Κυβερνήσεως δημοσιεύσεως αυτού.

Εν Αθήναις της 5ης Μαΐου 1914
Το Υπουργικόν Συμβούλιον
Ο Πρόεδρος Ελευθέριος Βενιζέλος. Τα μέλη: Γ. Στρέιτ, Α. Διομήδης, Κ. Ρακτιβάν, Κ. Δεμερτζής, Εμμ. Ρέπουλης, Α. Μιχαλακόπουλος, Ι. Τσιριμώκος.

Το νομοσχέδιο αυτό ψηφίστηκε στις 9/5/1914, κυρώθηκε με τον υπ’ αριθ. 272 νόμο την 5/6/1914, την 7/6/1914 δημοσιεύθηκε στο υπ’ αριθ. 151 ΦΕΚ και στις 10/6/1914 κοινοποιήθηκε στις πρεσβείες των Μ. Δυνάμεων, που βρίσκονταν στην Αθήνα.

Στις 2 Ιουλίου 1914 αποχώρησαν από τη νησίδα Σάσωνα 25 Έλληνες στρατιώτες υπό επιλοχία και 8 ναύτες υπό υποκελευστή, χωρίς να την παραδώσουν σε εκπρόσωπο των Αλβανών. Στο νησί παρέμειναν 15 οικογένειες βλαχόφωνων Ελλήνων βοσκών, οι οποίες κλαίγοντας, κατά την αποχώρηση των Ελλήνων στρατιωτών φιλούσαν την Ελληνική σημαία και παρακαλούσαν τους στρατιώτες να μην τους εγκαταλείψουν. Οι άτυχοι αυτοί ομόφυλοί μας στις 16 Ιουλίου 1914 δολοφονήθηκαν άγρια από άτακτα στίφη Αλβανών που αποβιβάστηκαν, για να εγκαθιδρύσουν στο νησί την «Αλβανική» Διοίκηση.

Η αναγνώριση του λάθους του Βενιζέλου από τον ίδιο και η άγνωστη επιχείρηση ανακατάληψης της Σάσωνος που δεν πραγματοποιήθηκε (1962)

Όταν ο Ελευθέριος Βενιζέλος εκλέχτηκε πάλι πρωθυπουργός το 1928, αναγνωρίζοντας το λάθος του ζήτησε μέσω του Ανδρέα Μιχαλακόπουλου από τις Μεγάλες Δυνάμεις να δοθεί πάλι στην Ελλάδα η Σάσων. Εισέπραξε όμως αρνητική και μάλλον ειρωνική απάντηση. Πάντως, το 1962 υπήρξε, απ’ ό, τι φαίνεται, σχέδιο ανακατάληψης της Σάσωνος, με την κωδική ονομασία «ΑΝΤΙΠΑΤΡΕΙΑ».

Με την υπογραφή της Συνθήκης των Παρισίων το 1947 η Ελλάδα προχωρά στη προσάρτηση των Δωδεκανήσων, όχι όμως και της Βορείου Ηπείρου, την οποία είχε απελευθερώσει ο Ελληνικός Στρατός με βαρύ φόρο αίματος.

Το 1951 κατασκευάζεται στη Σάσωνα ναυτική βάση με υπόγειες εγκαταστάσεις για τα πυρηνικά υποβρύχια του σοβιετικού στόλου. Στις 3 Δεκεμβρίου 1961 επέρχεται ρήξη των σχέσεων ΕΣΣΔ και Αλβανίας και διακόπτονται οι μεταξύ τους διπλωματικές σχέσεις. Τα Τίρανα απελαύνουν όλους τους σοβιετικούς συμβούλους, προχωρούν σε επιστράτευση εφέδρων και κλείνουν τη ναυτική βάση, κατάσχοντας μάλιστα όλο το στρατιωτικό υλικό σοβιετικής προέλευσης που υπήρχε εκεί. Η Αλβανία έπαψε να είναι μέλος του Συμφώνου της Βαρσοβίας.

Η εξέλιξη αυτή κινητοποίησε την ελληνική πλευρά που αναγνωρίζει τη γεωστρατηγική σημασία της Σάσωνος. Το 1962 οργανώνεται επιχείρηση ανακατάληψης της νήσου με το κωδικό όνομα «ΑΝΤΙΠΑΤΡΕΙΑ» από την Κεντρική Υπηρεσία Πληροφοριών σε συνεργασία με τις Ειδικές Δυνάμεις του Ελληνικού Στρατού. Αντικειμενικός σκοπός της επιχείρησης ήταν η ανακατάληψη της νήσου Σάσωνος, αν και αναφορές ήθελαν να αποτελεί προπομπό για την αναίμακτη ανακατάληψη της Βορείου Ηπείρου. Ο Κ. Γίγας, στέλεχος των ελληνικών υπηρεσιών πληροφοριών, πραγματοποίησε δεκάδες αποστολές στην ευρύτερη ζώνη μεταξύ Σάσωνος και περιοχών της Β. Ηπείρου.

Στην προετοιμασία της επιχείρησης, που κρατήθηκε μυστική από την τότε πολιτική ηγεσία, καθοριστικό ρόλο έπαιξαν ο διοικητής των ΛΟΚ Αντιστράτηγος Κ. Κόλλιας, ο αρχηγός της τότε ΚΥΠ Αλέξανδρος Νάτσινας, ο Α/ΓΕΕΘΑ Στρατηγός Κωνσταντίνος Δόβας αλλά και ο μακαριστός Αρχιεπίσκοπος Σεραφείμ ,τότε μητροπολίτης Ιωαννίνων που ανέλαβε το συντονισμό των Βορειοηπειρωτών και των Ελλαδιτών εθελοντών. Σε κρίσιμο σημείο, το όλο θέμα «διέρρευσε» με αποτέλεσμα τη ματαίωση της επιχείρησης. Ένας από τους αλεξιπτωτιστές των Eιδικών Δυνάμεων, πικραμένος που δεν πραγματοποιήθηκε η αποστολή και που προδόθηκε πριν ολοκληρωθεί, αυτοκτόνησε. Η επιχείρηση ήρθε στο φως της δημοσιότητας μόλις το 1998.