Γιατί να μην εμπιστεύεσαι τις προβλέψεις βάσεων

Κάθε χρόνο, λίγο πριν ανακοινωθούν οι βάσεις εισαγωγής στην τριτοβάθμια εκπαίδευση, ξεκινά ένα πανελλήνιο θρίλερ. Εκτιμήσεις, μοντέλα, αναλύσεις, πίνακες, αριθμοί. Μαθητές, γονείς και μέσα ενημέρωσης ψάχνουν το «μαγικό νούμερο»: Ποια θα είναι η βάση της σχολής που τους ενδιαφέρει. Όμως, πόσο αξιόπιστες είναι αυτές οι εκτιμήσεις; Η απάντηση είναι απλή: όχι όσο νομίζουμε.

Οι βάσεις δεν είναι μια απλή εξίσωση

Η διαμόρφωση των βάσεων είναι αποτέλεσμα της συνάντησης πολλών και δυναμικών παραγόντων. Δεν είναι ένας μαθηματικός τύπος, αλλά μια κινούμενη ισορροπία ανάμεσα στις αποδόσεις των υποψηφίων, στους συντελεστές βαρύτητας κάθε μαθήματος, αλλά και - κυρίως - στις προτιμήσεις των υποψηφίων όπως αποτυπώνονται στο μηχανογραφικό.

Οι βαθμολογίες αλλάζουν κάθε χρόνο, συχνά με μικρές αλλά ουσιαστικές διακυμάνσεις. Η προσθήκη ή αφαίρεση ακόμη και λίγων αριστούχων μπορεί να μετακινήσει τη βάση μιας σχολής υψηλής ζήτησης εντός ενός εύρους περίπου ±150 μορίων, με ελάχιστες εξαιρέσεις που ξεφεύγουν από αυτό. Η κάθε σχολή έχει τη δική της Ελάχιστη Βάση Εισαγωγής, ενώ επιλέγει και διαφορετικούς συντελεστές βαρύτητας για κάθε πανελλαδικώς εξεταζόμενο μάθημα. Αυτό σημαίνει ότι κάθε υποψήφιος έχει διαφορετικό υπολογισμό μορίων ανά τμήμα, με αποτέλεσμα να μην υπάρχει μία ενιαία τιμή αναφοράς αλλά ένα δυναμικό εύρος τιμής, γεγονός που περιορίζει την ακρίβεια σε επίπεδο υποψηφίου.

Και το σημαντικότερο: κανείς δεν γνωρίζει τις προτιμήσεις των 69.000 υποψηφίων πριν κλείσει η υποβολή του μηχανογραφικού. Αυτός ο παράγοντας, που επηρεάζει άμεσα τις βάσεις, είναι πρακτικά αόρατος. Οι προτιμήσεις αυτές διαμορφώνονται από πλήθος μεταβαλλόμενων συνθηκών. Για παράδειγμα, τα τελευταία χρόνια η αύξηση των ενοικίων και του κόστους διαβίωσης ώθησε πολλές οικογένειες να στραφούν σε σχολές κοντά στον τόπο κατοικίας, ανεβάζοντας τις βάσεις σε Αθήνα και Θεσσαλονίκη και πιέζοντας προς τα κάτω αντίστοιχα τμήματα της περιφέρειας.

Επίσης, η αναγνώριση επαγγελματικών δικαιωμάτων πρώην ΤΕΙ, όπως το ΠΑΔΑ, ενίσχυσε τη ζήτηση για κάποια από αυτά εις βάρος αντίστοιχων περιφερειακών τμημάτων. Η ίδια η ΕΒΕ λειτούργησε ως μηχανισμός αποκλεισμού, ειδικά για σχολές που ιστορικά είχαν χαμηλή ζήτηση και προσέλκυαν υποψηφίους με χαμηλότερες βαθμολογίες. Τέλος, η πρόσφατη θεσμοθέτηση των μη κρατικών πανεπιστημίων διαμορφώνει νέες ισορροπίες: ήδη από το 2024, το ενδεχόμενο ίδρυσής τους λειτούργησε αποτρεπτικά για κάποιους υποψηφίους, ενώ σήμερα, με τις πρώτες 12 αιτήσεις ίδρυσης μη κρατικών ΑΕΙ, η επιρροή στο μηχανογραφικό αναμένεται ακόμη πιο έντονη.

Παραδείγματα: Πόσο πέφτουν έξω οι προβλέψεις

Ας δούμε μερικά χαρακτηριστικά παραδείγματα προβλέψεων από γνωστούς εκπαιδευτικούς αναλυτές για το 2024:

• Ιατρική ΕΚΠΑ: πρόβλεψη 19.050, τελική βάση 18.775 → Απόκλιση: -275 μόρια
• Ηλεκτρολόγοι ΕΜΠ: πρόβλεψη 18.400, τελική βάση 18.490 → Απόκλιση: +90 μόρια
• Νομική ΕΚΠΑ: πρόβλεψη 18.065, τελική βάση 18.025 → Απόκλιση: -40 μόρια
• Ψυχολογία Πάντειο: πρόβλεψη 17.410, τελική βάση 17.595 → Απόκλιση: +185 μόρια
• Διοικητικής Επιστήμης & Τεχνολογίας Παν. Δυτ. Μακ.: πρόβλεψη 8.100 → Απόκλιση: +130
• Βιολογία ΕΚΠΑ: πρόβλεψη 17.800, τελική βάση 17.413 → Απόκλιση: -387 μόρια
• Εφαρμοσμένης Πληροφορικής Παν. Μάκ.: πρόβλεψη 17.300 → Απόκλιση: +565
  Από τις παραπάνω πέντε εκτιμήσεις, μόνο μία (Νομική ΕΚΠΑ) βρέθηκε εντός του ορίου ±50 μορίων που θεωρείται εύλογο περιθώριο ακρίβειας. Οι υπόλοιπες είχαν σημαντικές αποκλίσεις.

Τι μας λένε τα στατιστικά

Σε ανάλυση 205 εκτιμήσεων σχολών για το 2023:

• Μόνο το 29,3% των εκτιμήσεων ήταν εντός ±50 μορίων από την τελική βάση
• Μέση απόκλιση: 98 μόρια
• Ποσοστό με απόκλιση >150 μορίων: 30,2%
  Με άλλα λόγια, μόνο το 30% “έπεσε μέσα” ενώ το 70% των προβλέψεων είχαν μεγαλύτερη απόκλιση από το εύλογο όριο και 3 στις 10 ήταν δραματικά λάθος. Αυτά τα ποσοστά θα ήταν απαγορευτικά για οποιοδήποτε στατιστικό μοντέλο.

Γιατί είναι επικίνδυνο να βασίζεσαι σε προβλέψεις

Η επικινδυνότητα δεν είναι θεωρητική. Όταν ένας υποψήφιος περιμένει "να πέσει" μια σχολή και τελικά δεν πέφτει, βιώνει απογοήτευση. Όταν ένας γονιός στηρίζει την ψυχολογία του παιδιού του σε ένα προβλεπόμενο +200, ρισκάρει την ψυχραιμία και τον σχεδιασμό όλης της οικογένειας. Ακόμη χειρότερα, εάν ο υποψήφιος βασίσει τη σειρά των επιλογών του σε εσφαλμένες προβλέψεις, υπάρχει σοβαρός κίνδυνος να μην εισαχθεί στη σχολή που του ταιριάζει περισσότερο — όχι επειδή δεν είχε τα μόρια, αλλά επειδή επέλεξε διαφορετική σειρά προτίμησης με βάση λανθασμένες εκτιμήσεις. Οι βάσεις δεν πέφτουν ή ανεβαίνουν από μόνες τους. Επηρεάζονται από τις ίδιες τις προσδοκίες που καλλιεργούν οι προβλέψεις. Είναι ένας φαύλος κύκλος.

Ποια είναι η σωστή στρατηγική

Αντί να «ποντάρεις» στο αν θα πέσει ή θα ανέβει μια σχολή:

• Δες με ρεαλισμό τις επιδόσεις σου
• Ομαδοποίησε τις επαγγελματικές κατηγορίες του επιστημονικού πεδίου στο οποίο βρίσκεσαι
• Ενημερώσου για τους οδηγούς σπουδών και το περιβάλλον του τμήματος
• Κοίταξε τα επαγγελματικά δικαιώματα που προσφέρονται και τις προοπτικές της αγοράς εργασίας
• Εξέτασε τις δυνατότητες μετεγγραφών
• Μην εστιάζεις σε ένα νούμερο. Δες τη μεγάλη εικόνα.
• Και πάνω από όλα: βρες τα τμήματα που πραγματικά σου ταιριάζουν

Η πρόβλεψη των βάσεων δεν είναι ακριβής επιστήμη. Είναι, το πολύ, μια εκτίμηση υπό προϋποθέσεις. Μπορεί να σου δώσει ένα περίγραμμα, αλλά όχι απαντήσεις. Μπορεί να σε βοηθήσει να κατανοήσεις τάσεις, αλλά όχι να χαράξεις πορεία.

Οι βάσεις είναι αποτέλεσμα συλλογικών συμπεριφορών και αστάθμητων παραγόντων, γι’ αυτό και αλλάζουν κάθε χρόνο με τρόπους που κανείς δεν μπορεί να προβλέψει με βεβαιότητα. Ακόμη και οι βάσεις της προηγούμενης χρονιάς, που συχνά χρησιμοποιούνται από μαθητές ως «πυξίδα», είναι τελικά παραπλανητικές.

Δεν προσφέρουν εγγυήσεις, καθώς οι συνθήκες — από τις επιδόσεις των υποψηφίων μέχρι τις κοινωνικές και οικονομικές εξελίξεις — είναι κάθε φορά διαφορετικές.

Η πορεία σου καθορίζεται από τις επιλογές σου, όχι από έναν αριθμό. Και αυτές οι επιλογές πρέπει να γίνονται με βάση το ποιος είσαι, όχι τι λένε τα στατιστικά των άλλων.