Κοινός στρατός χωρίς κοινούς στόχους και εχθρούς

Η Ούρσουλα Φον ντερ Λάιεν παρουσίασε την πρόταση της Ευρωπαϊκής Επιτροπής για τον περίπου δύο τρισ. ευρώ προϋπολογισμό της περιόδου 2028-2034. Με έμφαση στην άμυνα και στα πλαίσια της στρατηγικής ReArmEU 2030, το οποίο μετονομάστηκε σε Readiness 2030, οι αμυντικές δαπάνες της Ε.Ε. εκτοξεύονται στα 131 δισ. ευρώ, 5 φορές πάνω από την προηγούμενη επταετία 2021-2027.

Στην πρόταση της Κομισιόν σημειώνεται πως ο προϋπολογισμός θα βοηθήσει στην οικοδόμηση μιας Ευρωπαϊκής Αμυντικής Ένωσης, η οποία θα μπορεί να αμύνεται, να παραμένει συνδεδεμένη και να ενεργεί γρήγορα όποτε χρειάζεται. Παράλληλα, ο προϋπολογισμός περιλαμβάνει και 100 δισ. ευρώ στήριξης στην Ουκρανία.

Έτσι, είναι πλέον και τυπικά διατυπωμένο πως η Ευρώπη χτίζει ένα «κοινό» στρατό. Το κάνει όμως ενώ υπάρχουν διαφορές ανάμεσα στα μέλη και τους πολίτες της για το ποιος θεωρείται εχθρός, ποιος φίλος, ποιος στρατηγικός εταίρος και ποιος στρατηγικός ανταγωνιστής. Καθώς η Γερμανία και η Πρόεδρος της Κομισιόν διακηρύσσουν ως εχθρό τη Ρωσία, προετοιμάζονται για την αποτροπή της από τον κοινό ευρωπαϊκό αμυντικό μηχανισμό και συνεχίζουν δριμύτατα τη στήριξη της Ε.Ε. στην Ουκρανία, οι ευρωπαίοι πολίτες δεν αντιλαμβάνονται τον κίνδυνο και την εχθρότητα με τον ίδιο τρόπο.

Σε χώρες όπως η Ολλανδία, η Αυστρία, η Ρουμανία, η Ιταλία, η Ουγγαρία, η Ελλάδα αλλά και η ίδια η Γερμανία, είδαμε δημοσκοπικές μετρήσεις στις οποίες οι πολίτες προτιμούσαν τη συνθηκολόγηση της Ευρώπης με τη Ρωσία παρά τη συνέχιση στήριξης στην Ουκρανία μέχρι να ανακτήσει τα χαμένα εδάφη (Le Monde, 26/02/2024). Στη χώρα μας, επιπλέον, είδαμε περισσότερους να εμπιστεύονται τη Ρωσία από τη Γερμανία και το Ηνωμένο Βασίλειο και τον Βλάντιμιρ Πούτιν να συγκεντρώνει περισσότερες θετικές απόψεις από τους υπόλοιπους ηγέτες της μέτρησης (MRB, 18/12/2024).

Ταυτόχρονα, οι πολίτες δεν είναι κάθετοι όσον αφορά την άποψή τους. Η αποδοκιμασία της ρωσικής εισβολής, η άρνηση για περαιτέρω ευρωπαϊκή στήριξη στην Ουκρανία και η προτροπή για συνθηκολόγηση με τη Ρωσία, πολλές φορές υποστηρίζονται ταυτόχρονα. Διαφοροποιήσεις υπάρχουν και σε επίπεδα αρχηγών κρατών, με την Ουγγαρία και τη Σλοβακία να έχουν έλθει σε σύγκρουση με την Πρόεδρο της Επιτροπής και την Ύπατη Εκπρόσωπο της Ένωσης για Θέματα Εξωτερικής Πολιτικής, Κάγια Κάλλας, για την εχθρική στάση τους απέναντι στη Ρωσία και τις τεράστιες δαπάνες για τη στήριξη του Ζελένσκι.

Παράλληλα, δεν έχει καταστεί απολύτως σαφές εάν χώρες εκτός της Ε.Ε. θα μπορούν να καταλάβουν θέση στην ευρωπαϊκή άμυνα εμμέσως (Η.Β., Τουρκία) και ποιες είναι οι θέσεις τους, στην εξωτερική πολιτική τους, για τους εταίρους και τους ανταγωνιστές. Έτσι, ενώ η ευρωπαϊκή αποτροπή, άμυνα και ο στρατός χτίζονται με κατευθυντήρια γραμμή την ανάσχεση και πιθανώς την αντιμετώπιση στο πεδίο της «εχθρικής» Ρωσίας, η Τουρκία θεωρείται ταυτόχρονα στρατηγικός εταίρος, έχοντας εμπλακεί ήδη σε προκαταρκτικές διαδικασίες ενσωμάτωσης σε εξοπλιστικά προγράμματα της Ευρωπαϊκής Αμυντικής Ένωσης και του πλάνου Readiness 2030.

Αυτή η θεώρηση των πραγμάτων πρέπει να ενεργοποιήσει την Ελλάδα και την Κύπρο ώστε να κινηθούν αντισυμβατικά στην Ανατολική Μεσόγειο, διότι η Γερμανία προσπαθεί να οικειοποιηθεί τις τωρινές συμμαχίες για να προάγει τη δική της εξωτερική πολιτική, με τη χώρα μας και την Κύπρο να κινδυνεύουν να δουν τη Τουρκία να κάθεται προνομιακά στο ίδιο ευρωπαϊκό τραπέζι. Όσο οι συμμαχίες αλλάζουν, η Ελλάδα δεν μπορεί να μένει στατική, τουλάχιστον για τη διπλωματική αποτροπή της τουρκικής ενσωμάτωσης στα ευρωπαϊκά συστήματα.

Συγχρόνως, η Ε.Ε. θέτει ταυτόχρονα τη Ρωσία ως εχθρό και την Κίνα ως στρατηγικό ανταγωνιστή και κινείται καχύποπτα απέναντι στο σύνολο των BRICS, με εξαίρεση ίσως την Ινδία λόγω ενός πολύ πρώιμου σχεδίου των ΗΠΑ για αποτροπή της Κίνας μέσω της Ινδίας. Έτσι, παραμένει επικεντρωμένη στην ηγεμονίας της Δύσης, πολύ περισσότερο από τις ίδιες τις ΗΠΑ που την καθιέρωσαν, προσπαθώντας να ικανοποιήσει τον πάλαι ποτέ στενό σύμμαχό της. Αυτό επιδίωξαν να κάνουν οι ευρωπαίοι ηγέτες και μέσω της αποδοχής αύξησης της συμμετοχής στο ΝΑΤΟ, στο 5% του ΑΕΠ μέχρι το 2035. Τη στιγμή όμως που επιδίωξαν να ευχαριστήσουν τον Τραμπ για να τον κρατήσουν κοντά στη συμμαχία, του έδωσαν ότι ακριβώς χρειάζεται για να απομακρυνθεί από εκείνη, όσο του επιτρέπουν οι εκτελεστικές του αρμοδιότητες.

Η Ε.Ε. κινδυνεύει να μείνει απομονωμένη απ’ όλους τους παγκόσμιους πόλους, τη στιγμή που τους χρειάζεται. «Αγοράζει» ασφάλεια από τις ΗΠΑ (σχεδόν τα μισά μαχητικά αεροσκάφη που βρίσκονται σε ενεργή υπηρεσία στις ευρωπαϊκές αεροπορικές δυνάμεις προέρχονται από τις ΗΠΑ, ενώ τα αμερικανικά -και όχι τα ευρωπαϊκά- συστήματα αντιπυραυλικής άμυνας είναι εκείνα που χρησιμοποιούνται κυρίως στην Ήπειρο), αγοράζει ενέργεια από τη Ρωσία (μετά από τρία χρόνια πολέμου στην Ουκρανία και ευρωπαϊκών κυρώσεων στη ρωσική ενέργεια, το 16% περίπου των συνολικών ευρωπαϊκών εισαγωγών υγροποιημένου φυσικού αερίου προέρχεται από τη Ρωσία, μέσω φορτίων κυρίως από το έργο Yamal της Novatek, ενώ ο Turkstream παραμένει επίσης ενεργός) και αγοράζει κρίσιμα και μη ορυκτά, σπάνιες γαίες και ηλεκτρονικά προϊόντα της βαριάς βιομηχανίας της από την Κίνα (10,9% των γερμανικών εισαγωγών προέρχονται από την Κίνα. Ειδικά η Κίνα είναι ο βασικός προμηθευτής της Γερμανίας, με 9,56% από αυτές τις εισαγωγές να είναι τηλεφωνικές συσκευές, 8,62% ηλεκτρονικοί υπολογιστές και 8,02% ηλεκτρικές μπαταρίες. Αλλά και στη χώρα μας το 10,2% των εισαγωγών προέρχεται από την Κίνα η οποία βρίσκεται στη δεύτερη θέση της κατάταξης υπολειπόμενη μόλις 0,1% της Γερμανίας).

Η Ε.Ε. είναι εξαρτημένη από τους τρεις μεγάλους πόλους ΗΠΑ-Ρωσία-Κίνα, τόσο λόγω της αστοχίας των πολιτικών της στους τομείς της βαριάς βιομηχανίας, της ενέργειας και της άμυνας, όσο και λόγω της «φυσικής» εξέλιξης του οικονομικού μοντέλου ενός πολύ ισχυρού νομίσματος (ισχυρότερο πλέον του δολαρίου) και μιας πολύ ισχυρής καταναλωτικής οικονομίας.

Ενώ οι BRICS προσπαθούν να κινηθούν παράλληλα στη δυτική οικονομία, ο σχεδιασμός τους δεν μπορεί να μην περιλαμβάνει και χώρες των G7, με δεδομένο ότι το παγκόσμιο οικονομικό σύστημα είναι σε σημαντικό βαθμό ενιαίο και οι μεγάλες οικονομίες αλληλοεξαρτώμενες. Παρόλα αυτά, η θέση της κάθε χώρας στην παγκόσμια οικονομική πυραμίδα αλλάζει ραγδαία μακροπρόθεσμα, με τους BRICS να επιδιώκουν να συμβεί μεσοπρόθεσμα ακόμη και άμεσα. Η βασική αντίσταση στην εναλλακτική πρόταση των BRICS έρχεται από τις ΗΠΑ, η οποία όσο πιο επιθετική γίνεται απέναντι τους, τόσο τους δυσκολεύει αλλά παράλληλα ενισχύει τη θέλησή τους και τις προτάσεις τους για μια νέα παγκόσμια οικονομία με λιγότερο Αμερική.

Το δολάριο αποτελεί το βασικό αποθεματικό νόμισμα, οι ΗΠΑ αποτελούν τη μεγαλύτερη καταναλωτική αγορά, έχουν τη 2η μεγαλύτερη βιομηχανία πίσω από την Κίνα, διαθέτουν τεχνολογική πρωτοπορία, είναι ο μεγαλύτερος παραγωγός φυσικού αερίου και αργού πετρελαίου παγκοσμίως και η μεγαλύτερη στρατιωτική δύναμη. Οι ΗΠΑ έχουν συγκριτικά πλεονεκτήματα - που η Ε.Ε. δεν έχει - για να μπορούν να επιμένουν, λανθασμένα, σε έναν μονο-πολικό κόσμο. Η Ε.Ε. έχει ισχυρό νόμισμα και μεγάλη καταναλωτική αγορά, αλλά λόγω της εξάρτησης της από τους υπόλοιπους πόλους σε κρίσιμους τομείς της οικονομίας θα πρέπει να είναι πιο προσεχτική στο ποιόν θέτει απέναντι της και που επενδύει τα χρήματα της. Η Ευρώπη απομακρύνεται από τους μη δυτικούς πόλους και «τρέχει» πίσω από τις ΗΠΑ, οι οποίες προσδοκούν να μειώσουν το αποτύπωμα τους στη Γηραιά Ήπειρο.

Η εξωτερική πολιτική της Ε.Ε. εκτός από ασύνδετη, τόσο μεταξύ κρατών όσο και μεταξύ κυβερνήσεων και πολιτών, μοιάζει πιο πολύ ως μια άστοχη απομίμηση της εξωτερικής πολιτικής των ΗΠΑ παρά ως μία εγγενής τάση να αντιμετωπιστούν οι εξωτερικοί κίνδυνοι. Η Ε.Ε. τους θέτει όλους απέναντι, τη στιγμή που τους έχει πρακτικά ανάγκη, και επιμένει να μένει κάτω από την ομπρέλα των ΗΠΑ, τη στιγμή που εκείνες θέλουν να απομακρυνθούν.

Εάν θέλει η Ε.Ε. πραγματικά εχθρούς, τουλάχιστον να τους αντιμετωπίσει όταν θα είναι η οικονομία της έτοιμη να το κάνει. Και εάν η Ε.Ε. έχει φίλους, εκείνους που η Ελλάδα έχει εχθρούς, τότε έχουμε σοβαρό συμμαχικό πρόβλημα…