Η νέα ενεργειακή σκακιέρα: Από το «Πλάνο Μπους» στη ρωσο-καζακική συμμαχία

Η Κεντρική Ασία και ο Νότιος Καύκασος βρίσκονται ξανά στο επίκεντρο της διεθνούς ενεργειακής πολιτικής. Σχεδόν ένα τέταρτο του αιώνα μετά τη «στρατηγική Μπους» — τη γεωπολιτική προσέγγιση των ΗΠΑ μετά το 2001 που στόχευε στον περιορισμό της ρωσικής και ιρανικής επιρροής στην περιοχή — η Ουάσιγκτον επιχειρεί να ανακτήσει επιρροή σε μια ζώνη πλούσια σε πετρέλαιο, φυσικό αέριο και σπάνιες γαίες.

Το λεγόμενο «πλάνο Μπους» δεν ήταν ένα επίσημο πρόγραμμα, αλλά μια συνολική στρατηγική. Επιδίωκε την ανάπτυξη αγωγών όπως ο Baku–Tbilisi–Ceyhan, που μετέφερε πετρέλαιο από το Αζερμπαϊτζάν προς τη Μεσόγειο, παρακάμπτοντας τη Ρωσία και το Ιράν. Παράλληλα, οι ΗΠΑ εγκατέστησαν στρατιωτικές βάσεις στο Ουζμπεκιστάν και το Κιργιστάν, ενισχύοντας την παρουσία τους στην περιοχή στο πλαίσιο του πολέμου κατά της τρομοκρατίας. Παρότι αρχικά η Τουρκία προσδοκούσε να λειτουργήσει ως «γέφυρα» προς τις τουρκόφωνες δημοκρατίες, η Ουάσιγκτον τελικά προτίμησε διμερείς σχέσεις, μειώνοντας τον ρόλο της Άγκυρας σε υποστηρικτικό επίπεδο.

Σήμερα, η αμερικανική πολιτική φαίνεται να επανέρχεται. Η πρόσφατη σύνοδος C5+1 με τις πέντε χώρες της Κεντρικής Ασίας δείχνει μια νέα φάση συνεργασίας, εστιάζοντας σε κρίσιμα μέταλλα, υποδομές και ενεργειακή ασφάλεια. Παράλληλα, η Ουάσιγκτον επιδιώκει μεγαλύτερη εμπλοκή στον Νότιο Καύκασο, με ρόλο-«μεσολαβητή» στις περιφερειακές συμφωνίες και στις μεταφορικές οδούς που συνδέουν την Κασπία με τη Μεσόγειο.

Την ίδια στιγμή, η Ρωσία ενισχύει τα δικά της ερείσματα. Σε διήμερη συνάντηση στη Μόσχα, οι πρόεδροι Βλαντίμιρ Πούτιν και Κασίμ-Τζομάρτ Τοκάγιεφ συμφώνησαν να ενισχύσουν τη συνεργασία Ρωσίας–Καζακστάν στην παραγωγή, μεταφορά και προμήθεια πετρελαίου, προϊόντων πετρελαίου, άνθρακα και ηλεκτρικής ενέργειας. Συζητήθηκαν επίσης νέα έργα φυσικού αερίου για την τροφοδοσία συνοριακών περιοχών και τη διαμετακόμιση προς τρίτες χώρες.

Το Καζακστάν εξαρτάται από τη Ρωσία για πάνω από το 80% των εξαγωγών του, μέσω του αγωγού Caspian Pipeline Consortium (CPC), που καταλήγει στη Μαύρη Θάλασσα. Στην κοινοπραξία συμμετέχουν και αμερικανικές εταιρείες όπως η Chevron και η ExxonMobil, γεγονός που προσδίδει στη Μόσχα και την Αστάνα έναν ιδιαίτερα κρίσιμο ρόλο στην παγκόσμια αγορά ενέργειας.

Έτσι, η περιοχή μετατρέπεται ξανά σε πεδίο ανταγωνισμού Δύσης–Ρωσίας. Η Ουάσιγκτον επιστρέφει με όρους οικονομίας και στρατηγικής επιρροής, ενώ η Μόσχα παγιώνει τις σχέσεις της με συμμάχους που βρίσκονται, κυριολεκτικά, στο κέντρο του ενεργειακού χάρτη.