Θάλασσες χωρίς Ψάρια: Η Υπεραλίευση, η Κλιματική Κρίση και η Ανάγκη για Δυναμική Διαχείριση

Το θέμα είναι επίκαιρο, επείγον και βαθιά συνδεδεμένο με την επιβίωση εκατομμυρίων ανθρώπων ανά την υφήλιο. Και όμως, παραμένει υποτιμημένο στον δημόσιο διάλογο. Ήρθε η ώρα να αλλάξει αυτό.

Σύμφωνα με τα τελευταία δεδομένα του FAO (Οργανισμός Τροφίμων και Γεωργίας του ΟΗΕ), πάνω από το 35% των ιχθυαποθεμάτων παγκοσμίως είναι υπεραλιευμένα. Δηλαδή, εκμεταλλεύονται σε βαθμό που δεν επιτρέπει την αναπαραγωγή και διατήρησή τους. Σε πολλές περιοχές, η κατάσταση έχει ξεπεράσει το σημείο αναστροφής. Η Μεσόγειος — και ιδιαίτερα το Αιγαίο — συγκαταλέγονται δυστυχώς στις πιο πιεσμένες θαλάσσιες περιοχές του πλανήτη.

Η υπεραλίευση όμως δεν είναι η μόνη απειλή. Η κλιματική αλλαγή προκαλεί άνοδο της θερμοκρασίας των υδάτων, αλλαγή στα ρεύματα, μετανάστευση ειδών και διαταραχή των τροφικών πλεγμάτων. Είδη που αποτελούσαν τη ραχοκοκαλιά της αλιείας αλλάζουν κατανομές, εμφανίζονται εισβολικά είδη, και η δυναμική των πληθυσμών αλλάζει ριζικά.

Η παραδοσιακή αντίληψη της διαχείρισης, η οποία βασίζεται σε στατικά μοντέλα, ετήσιες ποσοστώσεις και ιστορικά δεδομένα, δεν επαρκεί πλέον. Οι αλλαγές είναι τόσο ραγδαίες και μη γραμμικές, που απαιτούν έναν νέο τρόπο σκέψης: την προσαρμοστική και δυναμική διαχείριση των θαλάσσιων πόρων.

Τι σημαίνει "δυναμική διαχείριση";

Στον επιστημονικό μας χώρο, μιλάμε για τη χρήση μοντέλων πληθυσμιακής δυναμικής σε πραγματικό χρόνο, την ενσωμάτωση δορυφορικών δεδομένων, την παρακολούθηση μέσω συστημάτων τηλεμετρίας και τη συνεχή ανατροφοδότηση των μοντέλων με νέα δεδομένα πεδίου. Ουσιαστικά, φεύγουμε από τη "διαχείριση με το ένστικτο" και περνάμε στη διαχείριση με τεκμηριωμένη πρόβλεψη και άμεση προσαρμογή.

Η τεχνητή νοημοσύνη (AI) ήδη χρησιμοποιείται για την πρόβλεψη της χωρικής κατανομής ψαριών, τον εντοπισμό παράνομης αλιείας, την ανάλυση περιβαλλοντικών συνθηκών, ακόμα και τη μοντελοποίηση της απόκρισης των οικοσυστημάτων στην αλιευτική πίεση. Η επιστήμη μπορεί — και πρέπει — να προηγηθεί της πολιτικής, όχι να την ακολουθεί.

Η ελληνική πραγματικότητα

Η Ελλάδα, με την τεράστια θαλάσσια έκταση και την πολυνησία της, διαθέτει πλούσιο αλλά ευάλωτο φυσικό κεφάλαιο. Η παράκτια αλιεία στηρίζεται σε μικρές οικογενειακές επιχειρήσεις, ενώ η βιομηχανική αλιεία ασκεί ισχυρή πίεση στα πιο εμπορεύσιμα είδη, όπως τα πελαγικά ψάρια (σαρδέλα, γαύρος) και τα βενθικά (μπαρμπούνι, μπακαλιάρος, σφυρίδα).

Τα τελευταία χρόνια, έχουμε δει αύξηση της συχνότητας εμφάνισης ξενικών ειδών, όπως το λαγοκέφαλο ή το λεοντόψαρο, τα οποία έχουν αποσταθεροποιήσει την ισορροπία σε πολλά τοπικά οικοσυστήματα. Η Μεσόγειος θερμαίνεται με ρυθμό 20% ταχύτερο από τον παγκόσμιο μέσο όρο. Οι επιπτώσεις είναι ήδη ορατές.

Τι πρέπει να αλλάξει;

1. Επιστημονικά τεκμηριωμένες ποσοστώσεις και προστατευόμενες περιοχές. Δεν μπορούμε να συνεχίσουμε να εφαρμόζουμε μέτρα διαχείρισης με βάση παλαιά δεδομένα. Χρειαζόμαστε ετήσια αναθεώρηση με βάση παρακολούθηση σε πραγματικό χρόνο.
2. Εκπαίδευση και ενδυνάμωση των αλιέων. Οι αλιείς δεν είναι εχθροί της διαχείρισης. Αντίθετα, όταν ενημερώνονται και συμμετέχουν στις διαδικασίες, μετατρέπονται σε φύλακες της θάλασσας.
3. Επένδυση στην επιστημονική έρευνα και στις τεχνολογίες παρακολούθησης. Η Ελλάδα διαθέτει εξαιρετικό επιστημονικό δυναμικό, αλλά υποχρηματοδοτούμενο. Η βιωσιμότητα της αλιείας εξαρτάται από την επιστημονική υποστήριξη.
4. Διακρατική συνεργασία. Τα ψάρια δεν γνωρίζουν σύνορα. Καμία πολιτική δεν θα πετύχει αν δεν υπάρχει συνεργασία με γειτονικές χώρες — ειδικά σε κλειστές θάλασσες όπως η Μεσόγειος.

Η θάλασσα είναι ζωντανός οργανισμός. Και όπως κάθε οργανισμός, χρειάζεται ισορροπία, φροντίδα και σεβασμό. Η επιστήμη μπορεί να δείξει τον δρόμο — αρκεί να τη σεβαστούμε και να την ακούσουμε. Η δική μας γενιά έχει την τελευταία ευκαιρία να αποτρέψει την οικολογική κατάρρευση και να παραδώσει στις επόμενες μια θάλασσα ζωντανή. Δεν είναι απλώς επιλογή. Είναι ευθύνη.