Μια βιβλική πόλη στο μικροσκόπιο: Πώς έπεσαν πραγματικά τα τείχη της Ιεριχούς

Η Ιεριχώ συχνά χαρακτηρίζεται ως η αρχαιότερη πόλη στον κόσμο με συνεχή ανθρώπινη κατοίκηση. Η πτώση της, όπως περιγράφεται στην Παλαιά Διαθήκη ως ένα εντυπωσιακό θεϊκό θαύμα, αποτελεί μία από τις πιο γνωστές αφηγήσεις της βιβλικής παράδοσης.

Ωστόσο, η σύγχρονη αρχαιολογία σκιαγραφεί μια πολύ πιο σύνθετη, λιγότερο θεαματική, αλλά εξαιρετικά ενδιαφέρουσα εικόνα για το τι συνέβη πραγματικά σε αυτή την όαση στις παρυφές της Κοιλάδας του Ιορδάνη.

Η Ιεριχώ βρίσκεται σε έναν από τους αρχαιότερους κατοικημένους τόπους του πλανήτη. Για περισσότερα από δέκα χιλιάδες χρόνια, άνθρωποι επιστρέφουν στην περιοχή, χτίζοντας σπίτια, οχυρώσεις και, αργότερα, τείχη πόλης.

Αυτά τα τείχη έγιναν το κεντρικό σύμβολο της γνωστής βιβλικής ιστορίας στο Βιβλίο του Ιησού του Ναυή, όπου υποτίθεται ότι κατέρρευσαν από μόνα τους έπειτα από τελετουργία των Ισραηλιτών ιερέων.

Η εικόνα αυτή είναι βαθιά χαραγμένη στη δυτική συλλογική μνήμη, όμως η πραγματική ιστορία της Ιεριχούς είναι πολύ πιο περίπλοκη από ό,τι αφήνει να εννοηθεί το κείμενο της Βίβλου.

Τι δείχνουν οι ανασκαφές

Οι αρχαιολογικές έρευνες στον λόφο Tell es-Sultan διαρκούν πάνω από έναν αιώνα. Κάθε γενιά αρχαιολόγων έχει προσθέσει νέα στοιχεία, αλλά και νέες αντιπαραθέσεις. Οι πρώτοι ερευνητές του 20ού αιώνα αναζητούσαν αποδείξεις που θα επιβεβαίωναν άμεσα τη βιβλική αφήγηση.

Η σύγχρονη αρχαιολογία, όμως, επιχειρεί να ανασυνθέσει τη μακρά και ασυνεχή ιστορία της πόλης μέσα από τη στρωματογραφία, τις ραδιοχρονολογήσεις και την ανάλυση των ευρημάτων. Όπως επισημαίνει και σχετική ανασκόπηση του National Geographic, η Ιεριχώ καταστράφηκε και ξαναχτίστηκε πολλές φορές, όχι εξαιτίας ενός και μοναδικού καταστροφικού γεγονότος.

Κρίσιμο ζήτημα αποδεικνύεται η χρονολόγηση. Η βιβλική αφήγηση τοποθετεί την πτώση της Ιεριχούς γύρω στον 13ο αιώνα π.Χ., την περίοδο που, σύμφωνα με την παράδοση, οι Ισραηλίτες έφτασαν στη Χαναάν. Τα αρχαιολογικά στρώματα, ωστόσο, δείχνουν ότι εκείνη την εποχή η πόλη ήταν πιθανότατα αραιοκατοικημένη ή ακόμη και εγκαταλελειμμένη.

Το πιο σαφές στρώμα καταστροφής, που συνδέεται με πυρκαγιά και κατάρρευση των τειχών, φαίνεται να χρονολογείται γύρω στο 1550 π.Χ., αρκετούς αιώνες νωρίτερα από τη βιβλική χρονολόγηση.

Μύθος, μνήμη και ιστορία

Τα ευρήματα αυτά δεν σημαίνουν ότι η βιβλική ιστορία «επινοήθηκε» με τη σύγχρονη έννοια. Αντίθετα, δείχνουν πώς πραγματικά ιστορικά γεγονότα μπορούν να μετασχηματιστούν σταδιακά μέσω της προφορικής παράδοσης.

Η μνήμη μιας πραγματικής καταστροφής ίσως διατηρήθηκε για γενιές και αργότερα εντάχθηκε σε ένα θεολογικό πλαίσιο που στόχευε στη μετάδοση νοήματος και ηθικών διδαγμάτων. Παρόμοιες διεργασίες παρατηρούνται και σε άλλους αρχαίους πολιτισμούς, όπου ιστορία και μύθος συνυπάρχουν.

Οι αρχαιολόγοι επισημαίνουν επίσης ότι η πτώση της Ιεριχούς μπορεί να οφείλεται σε φυσικά αίτια. Η περιοχή είναι έντονα σεισμογενής και ισχυροί σεισμοί δεν αποτελούν εξαίρεση.

Ορισμένες μελέτες υποστηρίζουν ότι ένας μεγάλος σεισμός θα μπορούσε να προκαλέσει την κατάρρευση των τειχών και τις πυρκαγιές που ακολούθησαν. Μια τέτοια εξήγηση είναι λιγότερο εντυπωσιακή από τη θεϊκή παρέμβαση, αλλά συμβαδίζει περισσότερο με τα φυσικά ίχνη που έχουν εντοπιστεί, όπως συνοψίζεται και σε αναλύσεις της Encyclopaedia Britannica.

Ακόμη και το ίδιο το βιβλικό κείμενο, σύμφωνα με ορισμένους ιστορικούς και θεολόγους, μπορεί να διαβαστεί μη κυριολεκτικά. Η περιγραφή της περιφοράς γύρω από την πόλη, των σαλπίγγων και της κατάρρευσης των τειχών ενδέχεται να λειτουργεί ως λογοτεχνικό σύμβολο της νίκης της πίστης απέναντι στα εμπόδια και όχι ως λεπτομερής καταγραφή μιας στρατιωτικής επιχείρησης. Υπό αυτή την οπτική, η Ιεριχώ γίνεται περισσότερο μεταφορά παρά συγκεκριμένη μάχη.

Γιατί η Ιεριχώ συνεχίζει να μας απασχολεί

Η σύγχρονη αρχαιολογία δεν αντιπαρατίθεται απαραίτητα με την πίστη, αλλά διευρύνει την κατανόησή μας για το παρελθόν. Δείχνει ότι η Ιεριχώ δεν ήταν μία και μοναδική πόλη σε μια συγκεκριμένη στιγμή, αλλά ένα μακροχρόνιο φαινόμενο εγκατάστασης, παρακμής και αναγέννησης.

Κάθε στρώμα γης αφηγείται μια διαφορετική ιστορία για το κλίμα, τις μετακινήσεις πληθυσμών, την τεχνολογία και τις κοινωνικές συγκρούσεις. Η «πτώση της Ιεριχούς» δεν μπορεί να περιοριστεί σε μία ημέρα ή σε ένα μόνο γεγονός.

Αυτό που καθιστά την Ιεριχώ ξεχωριστή δεν είναι μόνο η ηλικία της, αλλά και η ικανότητά της να θέτει ερωτήματα για τον τρόπο με τον οποίο αντιλαμβανόμαστε την ιστορία. Είναι ένας τόπος όπου συγκρούονται η αρχαιολογία, η θρησκεία, η πολιτική και η ταυτότητα. Κάθε νέα ανακάλυψη έχει, επομένως, όχι μόνο επιστημονική αλλά και κοινωνική βαρύτητα.

Ίσως, τελικά, το σημαντικό ερώτημα να μην είναι αν τα τείχη έπεσαν ακριβώς όπως τα περιγράφει η Βίβλος. Πιο ουσιαστικό είναι να κατανοήσουμε πώς οι άνθρωποι του παρελθόντος αφηγούνταν τις ιστορίες τους και πώς αυτές άλλαζαν με τον χρόνο.

Η Ιεριχώ υπενθυμίζει ότι η ιστορία δεν είναι στατική, αλλά ένα διαρκώς εξελισσόμενο μωσαϊκό γεγονότων, ερμηνειών και ανθρώπινης μνήμης.